3. เครื่องลายครามยุคหยวน/元青花
“เครื่องลายครามยุคหยวน” ถือเป็นสิ่งสำคัญที่พิเศษเฉพาะมากในประวัติศาสตร์ศิลปกรรมเครื่องเคลือบดินเผาจีน เพียบพร้อมด้วยสุนทรียภาพที่ทำให้ผู้คนตกตะลึง เครื่องลายครามยุคหยวนมีเนื้อหุ่นอันขาวนวล ผิวเคลือบอันอ่อนโยน สีลายครามที่สดเข้ม กระบวนแบบภาพลวดลายตกแต่งเขียนอย่างมีพละและอิสระ ภาพวาดหลากหลายชั้น กลายเป็นกระแสหลักที่มีอิทธิพลต่อสุนทรียศาสตร์และการผลิตเครื่องเคลือบจีน เป็นการบุกเบิกศักราชใหม่ของประวัติศาสตร์การผลิคเครื่องลายครามจีน มันเป็นการสืบทอดมาจากยุคถัง/ซ่ง ตกทอดไปยังยุคหมิง/ชิง
• ภูมิหลังทางประวัติศาสตร์
แม้ว่าก่อนหน้ายุคหยวน ในยุคถัง/ซ่งก็ปรากฏมีการผลิตเครื่องลายครามแล้ว แต่เครื่องลายครามเนื้อขาวลายน้ำเงินมาถึงยุคหยวน จึงเป็นยุคที่บรรลุขั้นความเชี่ยวชาญในการเผาผลิตอย่างแท้จริง ตามเอกสารจีนโบราณ เครื่องลายครามไม่ได้ถูกใช้ในราชสำนักราชวงศ์หยวน ไม่มีการเก็บรักษาเครื่องลายครามยุคหยวนในพระราชวังราชวงศ์หมิง/ชิง ในเอกสารบันทึกเครื่องเคลือบดั้งเดิมก็ไม่มีการกล่าวถึงเครื่องลายครามยุคหยวน ก่อนหน้ายุคปี1950s ในบริบทการศึกษาวิจัยศิลปกรรมเครื่องเคลือบดินเผาจีนยิ่งไม่มีสถานภาพของเครื่องลายครามยุคหยวน ทั่วไปถูกมองเป็นเครื่องลายครามยุคหมิงเป็นส่วนใหญ่
สีลายครามยุคหยวนเป็นที่ประจักษมิใช่วัฒนธรรมดั้งเดิมของจีน ชาวจีนชนเผ่าปักหลักทำเกษตรกรรมจะนับถือสีแดง/เหลือง สีแดงคือชีวิต สีเหลืองคือรากเหง้า สีน้ำเงินถูกเชื่อว่าเป็นสีอัปมงคล ชาวมองโกลชนเผ่าเร่ร่อนทำปศุสัตว์ไปทั่วดินแดนแห่งทุ่งหญ้า ใต้ท้องฟ้าครามอันเป็นนิรันดร์ ชาวมองโกลจะชื่นชอบสีขาว(เสื้อผ้าขาว/กระโจมขาว/ธงขาว) บูชาท้องฟ้าคราม นับถือสีฟ้าครามคือสีน้ำเงินอันเป็นมงคล หลังจากจักรวรรดิมองโกลที่พิชิตครองทั่วยูเรเซีย ได้สถาปนาราชวงศ์หยวน(ปี1271-1368)ปกครองจีนที่ชำนาญการผลิตเครื่องเคลือบ ภายใต้ภาวะประวัติศาสตร์เช่นนี้ สุนทรียภาพแห่งการประกอบเคลือบขาวกับลายน้ำเงินก็อุบัติขึ้น ก่อกำเนิดเป็นเครื่องลายคราม
เจ้าผู้ปกครองราชวงศ์หยวนไม่เพียงทำการผลิตเครื่องเคลือบเป็นจำนวนมากที่จิ่งเต๋อเจิ้น ยังจัดระบบเตาหลวงใหม่ และก่อตั้ง “สำนักเครื่องเคลือบฝูเหลียง/浮梁磁局” (ปี1278) ซึ่งถือเป็นองค์กรทางการเกี่ยวกับอุตสาหกรรมเครื่องเคลือบองค์กรแรกในประวัติศาสตร์ ช่วงต้นยุคหยวนยังเป็นการผลิตเครื่องเคลือบสีขาว ไม่มีสีน้ำเงิน พอย่างเข้ากลางยุคหยวน สืบเนื่องจากในช่วงนั้นการแลกเปลี่ยนทางการค้ากับชนเผ่าอื่นๆอย่างเป็นล่ำเป็นสัน ได้รับอิทธิพลวัฒนธรรมอิสลาม กระตุ้นให้เครื่องลายครามก่อเกิดที่จิ่งเต๋อเจิ้น ส่วนใหญ่ทำการผลิตเพื่อการส่งออกขายไปยังแถบตะวันออกกลาง เอเชียอาคเนย์ เป็นต้นโดยผ่านเส้นทางสายไหม
• สารสีคราม
สารสีครามที่ใช้บนเครื่องลายครามยุคหยวนแบ่งออกเป็น “สารสีครามจากจีน” และ “ซูหมาหลีชิง” ที่นำเข้าจากแถบเปอร์เซีย ซึ่งสารสีคราม 2 ชนิดนี้สำแดงสีที่มีความเข้มจางแตกต่างกัน สารสีครามจากจีนจะสำแดงสีน้ำเงินอมเทาค่อนไปทางอ่อน สารสีครามนำเข้าจะสำแดงสีน้ำเงินเข้มค่อนข้างสุกสว่าง
• ลักษณะเฉพาะ
ความมีชีวิตชีวา สว่างสุกใส สง่าผ่าเผยของเครื่องลายครามยุคหยวนเป็นลักษณะเฉพาะที่เป็นหนึ่งเดียวในบรรดาเครื่องเคลือบยุคหยวน เป็นการผสมผสานหลากวัฒนธรรมหลอมรวมกัน พัฒนาออกมาเป็นศิลปกรรมชิ้นเอกที่วิลิศมาหรา
(1) การสืบทอดแนวความคิดสุนทรียภาพดั้งเดิมของจีน
เครื่องลายครามยุคหยวนได้นำสุนทรียภาพดั้งเดิมของจีนเผยแผ่อย่างต่อเนื่อง ฝีมือการเขียนสีตกแต่งด้วยมือได้ถูกยกระดับให้สูงขึ้นอย่างที่ไม่เคยเป็นมาก่อน รูปลักษณ์และลวดลายตกแต่งบางรูปแบบสะท้อนถึงกระแสนิยมทางเทคนิคใหม่
(2) การสะท้อนวัฒนธรรมของชนเผ่าเร่ร่อนแห่งทุ่งหญ้ามองโกเลีย
ราชวงศ์หยวนคือดินแดนจีนที่ถูกยึดครองโดยชาวมองโกล ภูมิหลังทางประวัติศาสตร์และแนวความคิดทางวัฒนธรรมของชนเผ่ามองโกลจะแตกต่างกับของจีน บางลักษณะเฉพาะบนเครื่องลายครามยุคหยวนจะสัมพันธ์อย่างใกล้ชิดกับประเพณีทางสังคมของชนเผ่ามองโกล ด้านบทบาทการใช้งานจะสะท้อนถึงองค์ประกอบทางวัฒนธรรมของชนเผ่าเร่ร่อน ศาสนาพุทธที่แพร่หลายในยุคหยวนที่เผยแพร่จากธิเบต มีอิทธิพลต่อรูปลักษณ์และการตกแต่งของเครื่องลายครามบางส่วน
(3) บุคลิคลักษณะต่างถิ่นของเครื่องลายครามยุคหหยวน
อาณาจักรอันกว้างใหญ่ไพศาลของราชวงศ์หยวน จากการติดต่อแลกเปลี่ยนที่กว้างขวาง การหลอมรวมกันของวัฒนธรรมที่แตกต่าง ทำให้อุตสาหกรรมเครื่องลายครามยุคหยวนก้าวขึ้นสู่ขั้นสุดยอด ภาชนะที่ขนาดใหญ่ทั่วไปจะเป็นเครื่องเคลือบส่งออก เป็นการสั่งผลิตเพื่อให้เหมาะสมกับประเพณีการดำรงชีวิตทางสังคมของแถบพื้นที่วัฒนธรรมอิสลาม
ทุกวันนี้ ทั่วโลกล้วนรู้จักเครื่องลายครามที่เป็นแก่นสารวัฒนธรรมของจีน มีประวัติความเป็นมา 700 ปีแล้ว เครื่องลายครามยุคหยวนเป็นผลึกของวัฒนธรรมจีน/อิสลาม/มองโกล มันนำวัฒนธรรมเกษตรกรรมและวัฒนธรรมเร่ร่อนทำปศุสัตว์มาผสมผสานกันอย่างสัมฤทธิ์ผล อาศัยกรรมวิธีการผลิตเครื่องเคลือบที่ดั้งเดิมและโดดเด่นของจีนนำเสนอวิธีการผลิตเครื่องโลหะของวัฒนธรรมอิสลาม ใช้สีน้ำเงินอันสดเข้มของวัฒนธรรมอิสลามมาเปลี่ยนรสนิยมทางสุนทรียภาพของคนจีน การผสมสานวัฒนธรรมเช่นนี้ไม่เคยเกิดขึ้นมาก่อน เป็นการเปิดศักราชใหม่ของเครื่องเคลือบดินเผาจีน
เอกสารอ้างอิง :
1. 元青花瓷 : https://baike.sogou.com/m/v4394194.htm
2. 元代青花瓷的历史背景及纹样特征 : https://www.xzbu.com/9/view-5130153.htm
3. 元青花 : 看这篇就够了! : https://zhuanlan.zhihu.com/p/74867139?utm_source=com.google.android.gm&utm_medium=social&utm_oi=1006583554779770880
