เครื่องลายคราม---สมบัติล้ำค่าของมนุษยชาติ (12)

 

     【ช่วงเปลี่ยนผ่าน/过渡期】

        ในประวัติศาสตร์เครื่องเคลือบดินเผาจีนได้รวบเอาระยะเวลาการครองราชย์ของสองจักรพรรดิองค์สุดท้ายของราชวงศ์หมิง หนึ่งคือจักรพรรดิเทียนฉี อีกหนึ่งคือจักรพรรดิฉงเจิน ตลอดจนถึงจักรพรรดิองค์แรกของราชวงศ์ชิงตั้งแต่ผ่านด่านเข้ามา ก็คือจักรพรรดิซุ่นจื้อ รวมสามช่วงรัชศกนี้เรียกขานเป็น “ช่วงเปลี่ยนผ่าน”

        ช่วงเปลี่ยนผ่านโดยการใช้ปี 1644 เป็นเส้นแบ่ง ช่วงหน้า/หลังเป็นระยะเวลาประมาณ 20 ปี ในประวัติศาสตร์ ปี 1644 เป็นเส้นแบ่งของการเปลี่ยนถ่ายยุคราชวงศ์ ในประวัติศาสตร์เครื่องเคลือบดินเผาจะไม่มีเส้นแบ่งนี้ ลักษณะเฉพาะของเครื่องเคลือบในช่วงหน้า/หลังระยะเวลาประมาณ 20 ปีเป็นไปอย่างค่อยๆเปลี่ยนผ่าน นักวิชาการตะวันตกเรียกช่วงเวลานี้ว่า “The Transitional Period” เป็นช่วงที่ภาวะทางการเมืองสับสนอลหม่าน แต่เครื่องเคลือบเตาเอกชนในช่วงเวลานี้ได้รับข้อจำกัดจากการเมืองน้อยมาก มีการเผาผลิตเครื่องลายครามทั้งงานหยาบและงานประณีตเป็นจำนวนมาก แต่ชนิดผลิตภัณฑ์ไม่ค่อยหลากหลายนัก 

▲เครื่องลายครามยุคหมิง รัชศกเทียนฉี / ฉงเจิน

        4.11 เครื่องลายครามรัชศกเทียนฉียุคหมิง/明天启青花瓷

        รัชศกเทียนฉียุคหมิง (ศักราชของจักรพรรดิจูโหยวเซี้ยว/หมิงซีจง ปี1621-1627) ช่วงรัชศกเป็นระยะเวลาเพียง 7 ปี อยู่ในช่วงระยะปลายยุคหมิงที่ยุ่งเหยิง เตาหลวงจิ่งเต๋อเจิ้นได้จมอยู่ในภาวะตกต่ำ ตราบจนถึงรัชศกฉงเจินเตาหลวงต้องหยุดทำการผลิตโดยสิ้นเชิง นี่เป็นเหตุผลที่เครื่องลายครามเตาหลวงรัชศกเทียนฉีที่ตกทอดสืบลงมามีจำนวนน้อยมาก 

        • ภูมิหลังทางประวัติศาสตร์

        หลังจากกลางรัชศกว่านลี่ การฉ้อราษฎร์บังหลวงเป็นภาวการณ์ที่ไม่สามารถหยุดยั้งได้แล้ว ทำให้ชนชั้นทางสังคมเกิดความขัดแย้งทวียิ่งขึ้น ประกอบกับเกิดภัยพิบัติทางธรรมชาติและทุพภิกขภัย สุดท้ายนำไปสู่การลุกฮือขึ้นมาก่อการกบฏของชาวนา ผู้ปกครองสูงสุดจึงไม่มีเวลามาสนใจพัฒนาเตาหลวง เตาหลวงก็เริ่มตกต่ำ ณ บัดนั้น

        เตาเอกชนรัชศกเทียนฉี ภายใต้แรงผลักดันของใบสั่งสินค้าจำนวนมากจากต่างประเทศ เตาเอกชนจึงเปลี่ยนขนาดองค์กรที่ใหญ่ขึ้น จากเดิมได้รับอิทธิพลจากเตาหลวงมาโดยตลอด บัดนี้ถึงเวลาที่จะเป็นไทจากการถูกผูกมัดทางจิตวิญญาณมาหลายร้อยปี ค่อยๆหนีออกห่างจากการต้องอาศัยพิมพ์เขียวของเตาหลวง ได้สร้างนวัตกรรมใหม่ขึ้นเป็นจำนวนมาก ลักษณะเฉพาะของเครื่องลายครามดั่งดอกไม้บานสพรั่งประชันกัน 

▲เลียนแบบเครื่องลายครามรัชศกเฉิงฮั่วจานลายกระต่ายปากหลีบดอกไม้ รัชศกเทียนฉียุคหมิง เก็บรักษาที่พิพิธภัณฑสถานกู้กง---เป็นภาชนะเตาเอกชน ลวดลายตกแต่งแบบเติมเต็ม

        • สารสีคราม

        เครื่องลายครามรัชศกเทียนฉีใช้สารสีคราม “สือจื่อชิง” เป็นหลัก สำแดงสีน้ำเงินอมเทาอันอ่อนละมุน มีบางส่วนทีออกสีเข้มสด ซึ่งมีลักษณะพิเศษของช่วงเปลี่ยนผ่านที่เป็นเส้นแบ่งยุคหมิงกับยุคชิง 

▲สารสีคราม “สือจื่อชิง” รัชศกเทียนฉี สำแดงสีน้ำเงินอมเทาอันอ่อนละมุน มีการเปลี่ยนระดับตื้นลึก/หนาบาง

        • ลักษณะเฉพาะ

        เครื่องลายครามรัชศกเทียนฉีเป็นอย่างที่ไม่เคยเป็นมาก่อน โอ้อวดอย่างมีชีวิตชีวา ได้หลุดพ้นจากลวดลายที่เติมเต็มแบบรัชศกเจียจิ้ง/ว่านลี่ ไปในแนวมีพื้นที่ว่างและอ่อนช้อยงดงาม รูปแบบลักษณะนี้ก็มีอิทธิพลต่อทิศทางอนาคตของเครื่องลายครามยุคชิง โดยเฉพาะเป็นการวางรากฐานสำหรับเครื่องลายครามรัชศกคังซี ลักษณะเด่นแห่งยุคก็คือภาชนะขนาดใหญ่ได้ลดน้อยลง ภาชนะชิ้นเล็กเพิ่มมากขึ้นและเป็นงานที่ประณีตขึ้น 

▲เครื่องลายครามกระถางธูปภาพเทพซิ่วโป๊ยเซียน รัชศกเทียนฉียุคหมิง เก็บรักษาที่พิพิธภัณฑสถาน Butler ประเทศอังกฤษ---ผลิตขึ้นในรัชศกเทียนฉีปีที่ 5 (ปี1625) 

▲เครื่องลายครามกระถางธูปภาพพระอรหันต์ รัชศกเทียนฉียุคหมิง สูง 17.5 ซม. ปากกว้าง 28.5 ซม. เก็บรักษาที่พิพิธภัณฑสถานกู้กง---เขียนภาพลายคราม 32 พระอรหันต์

▲เครื่องลายครามระฆังภาพพระอรหันต์ รัชศกเทียนฉียุคหมิง สูง 19.6 ซม. ฐานกว้าง 14.5 ซม. เก็บรักษาที่พิพิธภัณฑสถานกู้กง---เขียนภาพลายคราม 18 พระอรหันต์

▲เครื่องลายครามถ้วยภาพทิวทัศน์หิมะ รัชศกเทียนฉียุคหมิง สูง 6.9 ซม. ปากกว้าง 13 ซม.

▲เครื่องลายครามถ้วยริมขอบปากกระจับภาพสัตว์ตัวละคร รัชศกเทียนฉียุคหมิง สูง 5.5 ซม. ปากกว้าง 20.5 ซม.

        • ตราประทับ

        ตราประทับทางการเตาหลวงรัชศกเทียนฉีจะใช้ “天啟年製/ผลิตปีเทียนฉี” เป็นส่วนมาก แล้วมีการใช้ “大明天啟年製/ผลิตปีเทียนฉีต้าหมิง” เป็นประปราย  

▲เครื่องลายครามถ้วยลายตัวละคร เขียนตราประทับ “天啟年製/ผลิตปีเทียนฉี” ที่ใต้ก้นแบบ “สองแถว”

▲เครื่องลายครามกะละมังลายดอกไม้ เขียนตราประทับ “大明天啟年製/ผลิตปีเทียนฉีต้าหมิง” ที่ใต้ก้นแบบ “สองแถวสองวง”

▲เครื่องลายครามแจกันทรงจอกเหล้าโบราณลายดอกไม้ สูง 31.8 ซม. ปากกว้าง 10.3 ซม. เขียนตราประทับ “天啟年米石隐製/ผลิตปีเทียนฉีโดยหมี่สือหยิ่น” ที่ใต้ขอบปากแบบ “แนวขวางสองกรอบ”

        4.12 เครื่องลายครามรัชศกฉงเจินยุคหมิง/明崇祯青花瓷

        รัชศกฉงเจินยุคหมิง (ศักราชของจักรพรรดิจูโหยวเจี่ยน/หมิงซือจง ปี1628-1644) ตลอดรัชศกเป็นระยะเวลา 17 ปี สถานการณ์บ้านเมืองอยู่ในภาวะเสื่อมถอยลง เตาหลวงจิ่งเต๋อเจิ้นต้องอยู่ในภาวะหยุดปล่อยทิ้งร้าง มีเพียงเตาเอกชนที่ดำเนินการผลิตต่อเนื่อง ยังมีเครื่องเคลือบเตาเอกชนที่ส่งออกเป็นจำนวนมาก จากมุมมองทางประวัติศาสตร์การผลิตเครื่องเคลือบยุคหมิง/ชิง เครื่องลายครามรัชศกฉงเจินถือเป็นจุดพลิกผันของช่วงตั้งแต่ปลายรัชศกว่านลี่ถึงก่อนรัชศกคังซียุคชิง สามารถแบ่งออกเป็นภาชนะงานประณีตและงานหยาบ 

▲เครื่องลายครามจานลายมังกร รัชศกฉงเจินยุคหมิง สูง 5.5 ซม. ปากกว้าง 27 ซม.---เป็นภาชนะที่เจ้าขุนท่านอ๋องจ้าว(藩王之赵王)สั่งผลิตกับเตาเอกชนในรัชศกฉงเจินปีที่ 7 เป็นงานประณีต ระดับคุณภาพสูงกว่าเตาหลวงรัชศกว่านลี่

        • ภูมิหลังทางประวัติศาสตร์

        รัชศกฉงเจินดำรงอยู่ในศตวรรษที่ 17 เป็นช่วงประวัติศาสตร์ที่เกิดการเปลี่ยนแปลงอย่างพิศวง สังคมสับสนอลหม่าน มองไปทางโลก ยุโรปที่พึ่งผ่านพ้นจากยุคมืดในสมัยกลาง การฟื้นฟูศิลปวิทยาเป็นแสงนำทางให้ผู้คนตื่นจากภวังค์ สังคมศักดินาทยอยกันล่มสลาย ทดแทนด้วยระบบทุนนิยมที่พรวดพราดขึ้นมา การผลิตเป็นไปอย่างเสรีนำไปสู่วิทยาศาสตร์เทคโนโลยี่พัฒนาก้าวหน้า ยุคแห่งการสำรวจยิ่งเป็นการเดินหน้าอย่างต่อเนื่อง

        กลับมาทางจักรวรรดิจีน ราชวงศ์หมิงอยู่ในสถานการณ์ที่สิ้นหวัง ผจญปัญหาทั้งภายในและภายนอก ชาติไม่มั่นคง บรรยากาศภาวะการเมืองคับขันและตกต่ำ และแล้วสังคมที่ยุ่งเหยิงและภาวะการเมืองที่มืดมน มิใช่ว่าศิลปวัฒนธรรมจะต้องล้มเหลวตามไปด้วย รัชศกฉงเจิน การผลิตเครื่องลายครามได้เจริญทันทีดั่งดอกไม้ไฟที่ระยิบระยับ

        • สารสีคราม

        เครื่องลายครามรัชศกฉงเจินใช้สารสีคราม “เจ้อชิง” สำแดงสีที่มีความเสถียร สีที่สำแดงดีที่สุดคือสีน้ำเงินหยกเข้มสด และ “สือจื่อชิง” ส่วนใหญ่โทนสีอ่อนคล่ำ มีการแผ่ซ่าน การแผ่ซ่านที่รุนแรงมีผลกระทบต่อลวดลายตกแต่ง ทำให้ลายเส้นของลวดลายเบลอไม่ชัด 

▲สารสีคราม “เจ้อชิง” รัชศกฉงเจิน สำแดงสีน้ำเงินหยกเข้มสด

        • ลักษณะเฉพาะ

        ธีมของลวดลายตกแต่งของเครื่องลายครามรัชศกเจียจิ้ง/ว่านลี่ส่วนใหญ่ใช้องค์ประกอบภาพแบบลัทธิเต๋า ซึ่งบรรยากาศของเมฆหมอกพัวพันตามลัทธิเต๋าแบบนี้ถูกเปลี่ยนภาพลักษณ์ครั้งยิ่งใหญ่ในรัชศกฉงเจิน ภาพอันเป็นมาตรฐานของภาชนะเตาหลวงในอดีตจะเป็นการนำเสนอความต้องการและความชื่นชอบขององค์พระจักรพรรดิอย่างสิ้นเชิงได้ค่อยๆลดน้อยลง แล้วปรากฏภาพสัตว์/ทิวทัศน์/ตัวละครออกมาเป็นจำนวนมาก โดยเฉพาะธีมภาพตัวละคร ที่ส่วนใหญ่สะท้อนเนื้อหาที่บรรยายในนวนิยายละครและเรื่องราวทางประวัติศาสตร์ บุคคลที่เป็นตัวละครดังเริ่มกลายเป็นตัวเอกของภาพตัวละครของเครื่องลายคราม 

▲ลายครามภาพทิวทัศน์/ตัวละคร รัชศกฉงเจินยุคหมิง (ภาพคลี่ออก)

 

▲เครื่องลายครามกระบอกใส่พู่กันภาพร้อยกุมาร รัชศกฉงเจินยุคหมิง สูง 20.4 ซม. ปากกว้าง 18.5 ซม. ราคาประมูล 4.025 ล้านRMB เมื่อปี 2014

▲เครื่องลายครามกระบอกใส่พู่กันภาพเจ็ดผู้ทรงคุณธรรมในป่าไผ่จู๋หลิน รัชศกฉงเจินยุคหมิง สูง 21.1 ซม. ปากกว้าง 18 ซม. เก็บรักษาที่พิพิธภัณฑสถานเซี่ยงไฮ้

▲เครื่องลายครามโถทรงเม็ดบัวภาพเรื่องเล่า“ถามสารทุกข์สุขดิบกับวัว/丙吉问牛” รัชศกฉงเจินยุคหมิง สูง 26 ซม. ปากกว้าง 13 ซม.---โถทรงเม็ดบัวเป็นรูปลักษณ์ใหม่ที่ปรากฏในช่วงเปลี่ยนผ่าน

▲เครื่องลายครามแจกันทรงจอกเหล้าภาพเรื่องราว“ตัวละครสามก๊กตอนสามวีรบุรุษรบลิโป้” รัชศกฉงเจินยุคหมิง

▲เครื่องลายครามแจกันทรงกระบอกภาพเรื่องเล่า“การสรรหาผู้มีความสามารถ/招贤故事” รัชศกฉงเจินยุคหมิง

▲เครื่องลายครามแจกันทรงคนโทภาพตัวละคร รัชศกฉงเจินยุคหมิง (1 คู่)

▲เครื่องลายครามบาตรน้ำมนต์ภาพมังกรคารวะเจ้าแม่กวนอิม รัชศกฉงเจินยุคหมิง สูง 7.5 ซม. ปากกว้าง 21.3 ซม.

        • ตราประทับ

        เครื่องลายครามรัชศกฉงเจินใช้ตรายุคสมัยไม่มาก ส่วนมากจะใช้ตราคำอวยพร ตราชื่อห้าง 

▲ตราประทับ “大明崇禎年製/ผลิตปีฉงเจินต้าหมิง” ที่ใต้ก้นแบบ “สองแถวสองวง”

▲ตราประทับ “崇禎年造/สร้างปีฉงเจิน” ที่ใต้ก้นแบบ “สองแถวสองวง”

        รัชศกเทียนฉี/ฉงเจินยุคหมิงเป็นช่วงที่พิเศษเฉพาะในประวัติศาสตร์การพัฒนาเครื่องเคลือบดินเผาจิ่งเต๋อเจิ้น ราชสำนักพระราชวังระส่ำระสายยุ่งเหยิง แผ่นดินลุกเป็นไฟเกิดจลาจลทุกหย่อมหญ้า ราชสำนักจึงไม่สามารถมาใส่ใจกับการผลิตเครื่องเคลือบเตาหลวง ดังนั้นเครื่องเคลือบเตาหลวงที่ประทับตรายุคสมัยของจักรพรรดิแทบมีจำนวนน้อยมาก อุตสาหกรรมเครื่องเคลือบเตาเอกชนมีขนาดที่ขยายใหญ่ขึ้นอย่างรวดเร็ว คุณภาพผลิตภัณฑ์ได้ยกระดับสูงขึ้นอย่างต่อเนื่อง การส่งออกเครื่องเคลือบยังขายดีเป็นเทน้ำเทท่า จากเอกสารประวัติศาสตร์《เครื่องเคลือบและบริษัทอินเดียตะวันออกฮอลแลนด์》ได้บันทึกไว้ว่า : ช่วงระยะ 80 ปีจากปี 1602-1682 ในยุคปลายหมิงต้นชิง เฉพาะแค่ชาวฮอลแลนด์ก็ได้ทำการขนส่งเครื่องเคลือบจีนมากกว่า 16 ล้านชิ้น 

▲เครื่องลายครามรัชศกฉงเจินยุคหมิง เก็บรักษาที่พิพิธภัณฑสถานฮอลแลนด์

เอกสารอ้างอิง :

1. 明天启青花瓷 : https://baike.sogou.com/m/v29990.htm

2. 明崇祯青花瓷 : https://baike.sogou.com/m/v29936.htm

3. 晚明天启,崇祯青花鉴赏 : https://xw.qq.com/cmsid/20210910A0CRKO00?f=newdc

4. 明代天启崇祯青花瓷器特点及鉴定方法 : https://m.yadao8.com/taocizhishi/5126.html

เครื่องลายคราม---สมบัติล้ำค่าของมนุษยชาติ (11)

        4.9 เครื่องลายครามรัชศกหลงชิ่งยุคหมิง/明隆庆青花瓷

        รัชศกหลงชิ่งยุคหมิง (ศักราชของจักรพรรดิจูไจ่โห้ว/หมิงมู่จง ปี1567-1572) เป็นช่วงเวลาเพียงแค่ 6 ปี เป็นช่วงที่ขนาดการผลิตของเครื่องเคลือบหดตัวอย่างรวดเร็ว ทั้งปริมาณและชนิดของผลิตภัณฑ์ล้วนลดลง แต่ก็ไม่ขาดซึ่งผลงาน จากของสะสมที่ได้ตกทอดสืบมา จะเห็นได้ว่าเทคนิคการผลิตเครื่องลายครามรัชศกหลงชิ่งมีความประณีตมากกว่าของรัชศกเจียจิ้ง 

▲เครื่องลายครามรัชศกหลงชิ่งยุคหมิง

        • ภูมิหลังทางประวัติศาสตร์

        เมื่อต้องเผชิญกับภาวะเศรษฐกิจถดถอยในช่วงปลายรัชศกเจียจิ้ง ในรัชศกปีแรกจักรพรรดิหลงชิ่งก็ตัดสินใจยกเลิกกฎห้ามการติดต่อกันทางทะเล อนุญาตให้เอกชนดำเนินการค้าขายต่างประเทศทางทะเล จึงเป็นแรงขับเคลื่อนให้ศูนย์กลางหัตถกรรมทางแถบพื้นที่ชายฝั่งตะวันออกเฉียงใต้และพื้นที่นอกชายฝั่งเข้าสู่การพัฒนาอย่างถ้วนหน้า สังคมยุคหมิงก็เกิดภาวการณ์ที่เปิดกว้างตามมา

        ภายในช่วงเวลา 6 ปีอันสั้นของรัชศกหลงชิ่ง สถานการณ์การเมืองมั่นคง บ้านเมืองสงบสุข เศรษฐกิจพัฒนาเจริญก้าวหน้า อันเป็นสภาพแวดล้อมที่ดีต่ออุตสาหกรรมเครื่องเคลือบดินเผา อยู่ในภาวะการณ์พัฒนาที่ต่อเนื่องจากรัชศกเจียจิ้ง เครื่องเคลือบเตาหลวงได้สืบทอดรูปแบบของรัชศกเจียจิ้ง พร้อมทั้งได้รับอิทธิพลจากวัฒนธรรมหหลากหลายหลังจากการเปิดประเทศค้าขายต่างประเทศ ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงสิ่งใหม่ๆ   

        • สารสีคราม

        เครื่องลายครามรัชศกหลงชิ่งมีลักษณะเฉพาะเฉกเช่นเดียวกับของรัชศกเจียจิ้ง คือล้วนใช้สารสีคราม “หุยชิง” ในรัชศกเจียจิ้ง/หลงชิ่ง/ว่านลี่ล้วนใช้ “หุยชิง” แต่ของรัชศกหลงชิ่งมีความบริสุทธิ์มากกว่า สีลายครามจึงเป็นที่สดุดตามากที่สุดในสามรัชศกนี้ สำแดงสีที่เสถียรไม่ผิดเพี้ยน ในน้ำเงินเปล่งรัศมีสีม่วง สีออกเข้มสดกว่าของรัชศกเจียจิ้ง 

▲สารสีคราม “หุยชิง” รัชศกหลงชิ่งสำแดงสีน้ำเงินที่เสถียร ส่วนน้อยที่ออกสีเทาอ่อน

        • ลักษณะเฉพาะ

        เครื่องลายครามและเครื่องเคลือบอู๋ไฉ่ถือเป็นผลิตภัณฑ์หลักของเตาหลวงรัชศกหลงชิ่ง กรรมวิธีการผลิตประณีต เครื่องลายครามได้รับมรดกที่เป็นเอกลักษณ์ของรัชศกเจียจิ้งมาทั้งหมด ในช่วงรัชศกนี้ได้เกิดปรากฎการณ์ “หลวงจ้างเอกชนเผา/官搭民烧” แล้ว เป็นการกระตุ้นให้เตาเอกชนเกิดการพัฒนา ชิ้นงานยอดเยี่ยมในบรรดาเครื่องลายครามเตาเอกชนรัชศกหลงชิ่งเทียบเท่าของเตาหลวง 

▲เครื่องลายครามกาสายหิ้วลายมังกร รัชศกหลงชิ่งยุคหมิง สูงตลอด 30 ซม. ปากกว้าง 10.5 ซม. เก็บรักษาที่พิพิธภัณฑสถานกู้กง

▲เครื่องลายครามถ้วยจูเก่อ(ขงเบ้ง)ลายภาพคน รัชศกหลงชิ่งยุคหมิง สูง 7.9 ซม. ปากกว้าง 14.2 ซม. เก็บรักษาที่พิพิธภัณฑสถานกู้กง / ถ้วยด้านในเขียนภาพตัวละคร “昭君出塞/หวังจาวจวินสู่นอกด่าน”

▲เครื่องลายครามขวดโหลจิ้งหรีดลายเมฆมังกร รัชศกหลงชิ่งยุคหมิง สูง 10.6 ซม. ปากกว้าง 13.2 ซม. เก็บรักษาที่พิพิธภัณฑสถานกู้กง

▲เครื่องลายครามกล่องตลับสี่เหลี่ยมลายภาพแม่นางเลี้ยงดูเด็ก รัชศกหลงชิ่งยุคหมิง สูง 16 ซม. กว้าง 27.4 ซม. เก็บรักษาที่พิพิธภัณฑสถานเทียนจิน

▲เลียนแบบเครื่องลายครามรัชศกซวนเต๋อจานลายกระต่ายบุปผาสามมิตร รัชศกหลงชิ่งยุคหมิง สูง 3.2 ซม. ปากกว้าง 14.5 ซม. เก็บรักษาที่พิพิธภัณฑสถานกู้กง---ถือเป็นชิ้นงานเอกของเตาเอกชนช่วงปลายรัชศกหลงชิ่ง

        • ตราประทับ

        ตรายุคสมัยของภาชนะเครื่องเคลือบเตาหลวงก่อนรัชศกหลงชิ่งส่วนใหญ่จะใช้ตัวอักษร “製/ผลิต” ส่วนของรัชศกหลงชิ่งส่วนใหญ่จะใช้ตัวอักษร “造/สร้าง” ส่วนน้อยมากที่ใช้ตัวอักษร “製/ผลิต” 

▲เครื่องลายครามกล่องตลับกลมลายมังกรหงส์ สูง 15.3 ซม. ปากกว้าง 20.9 ซม. เขียนตราประทับ “大明隆慶年造/สร้างปีหลงชิ่งต้าหมิง” ที่ใต้ก้นแบบ “สองแถวสองวง”

▲เครื่องลายครามกล่องตลับทรงเงินแท่งเมฆลายมังกร สูง 7.6 ซม. ยาว 22.6 ซม. เขียนตราประทับ “大明隆慶年造/สร้างปีหลงชิ่งต้าหมิง” ที่ใต้ก้นแบบ “แถวเดียวแนวตั้ง”

▲เครื่องลายครามถ้วยจูเก่อ(ขงเบ้ง)ลายคน ใต้ก้นปีกสองข้างรูกลมเขียนตราคำอวยพร “萬古長春/ชั่วกัลปาวสาน”

        4.10 เครื่องลายครามรัชศกว่านลี่ยุคหมิง/明万历青花瓷

        รัชศกว่านลี่ยุคหมิง (ศักราชของจักรพรรดิจูยี่จวิน/หมิงเสินจง ปี1573-1620) ช่วงรัชศกเป็นเวลา 48 ปี เป็นรัชศกที่ยาวนานที่สุดของราชวงศ์หมิง ระบบทุนนิยมเริ่มปรากฏขึ้นในรัชศกนี้ เศรษฐกิจสังคมมีความเจริญก้าวหน้า เนื่องจากทางพระราชวังและชนชั้นสูงมีความต้องการเครื่องเคลือบที่งานประณีต และการยกเลิกข้อห้ามการติดต่อกันทางทะเล ทำให้ผลผลิตเครื่องเคลือบเพิ่มขึ้นเป็นจำนวนมหาศาล ชนิดเครื่องเคลือบหลากหลายมากขึ้น และยังปรากฏ “เครื่องเคลือบเพื่อการส่งออก/外销瓷” สำหรับการค้าต่างประเทศ ทั้งเครื่องเคลือบเตาหลวงและเตาเอกชนล้วนสามารถทำการส่งออก นี่เป็นการผลักดันให้ช่างฝีมือยิ่งมีความตั้งใจมากขึ้นเวลาทำการเผาผลิตเครื่องเคลือบ แล้วก็เป็นการกระตุ้นเกิดพัฒนาการก้าวขึ้นอีกขั้นในประวัติศาสตร์เครื่องเคลือบโดยปริยาย 

▲เครื่องลายครามรัชศกว่านลี่ยุคหมิง

        • ภูมิหลังทางประวัติศาสตร์

        จักรพรรดิว่านลี่ทรงขึ้นครองราชย์เมื่อพระชนม์มายุ 10 ขวบ เป็นฮ่องเต้องค์ที่ 13 ของราชวงศ์หมิง ในช่วงรัชศก 10 ปีแรก มีอัครมหาเสนาบดีทรงว่าราชการแผ่นดินแทน จนสามารถฟื้นฟูบ้านเมืองสู่ความรุ่งเรื่อง ประเทศมั่นคงเป็นปึกแผ่น

        จักรพรรดิว่านลี่ในเยาว์วัยทรงต้องตรากตรำในตารางการเรียนที่แน่นเอี้ยด และอยู่ภายใต้การควบคุมดูแลเลี้ยงดูอย่างเคร่งครัดจากพระราชมารดา พระองค์จึงมีภาวะแรงต้านทานทางจิต มีอิทธิพลด้านไม่ค่อยดีต่ออุปนิสัยของพระองค์ นำไปสู่ให้พระองค์ไม้เสด็จท้องพระโรงทรงว่าราชกิจเป็นเวลาหลายสิบปีเฉกเช่นเดียวกันกับพระอัยกาจักรพรรดิเจียจิ้ง   

        • สารสีคราม

        เครื่องลายครามในช่วงต้นรัชศกว่านลี่ยังใช้สารสีคราม “หุยชิง” ช่วงกลางรัชศกใช้สารสีครามผสมของ “หุยชิง”กับ “สือจื่อชิง” จนถึงรัชศกว่านลี่ปีที่ 24 (ปี1596) ได้เริ่มมาใช้ “เจ้อชิง” เนื่องจากในยุคนี้มีกรรมวิธีการผลิตสารสีครามแร่โคบอลต์แบบใหม่ จากวิธีการแช่แร่ให้ตกตะกอนแบบดั้งเดิมมาเป็นวิธีการเผาหลอม ยกระดับคุณภาพการเปล่งแสงสีของสารสีครามสูงขึ้นอย่างรวดเร็ว ทำให้ “เจ้อชิง” สำแดงสีฟ้าหม่น น้ำเงินอมเทา ส่วนใหญ่จะเกิดการแผ่ซ่าน มีโทนสีที่ให้ความรู้สึกเงียบสงบ 

▲สารสีคราม “หุยชิง” ช่วงต้นรัชศกว่านลี่ สำแดงสีน้ำเงินอมม่วง(A) / ช่วงปลายเนื่องจากใช้ “หุยชิง” ในอัตราส่วนต่ำ สีออกไปทางเทาด้าน(B,C)

        • ลักษณะเฉพาะ

        เครื่องลายครามช่วงต้นรัชศกว่านลี่เป็นการสืบสานเอกลักษณ์ของรัชศกเจียจิ้ง/หลงชิ่ง ในช่วงกลางปลายรัชศกว่านลี่เมื่อได้เริ่มใช้สารสีคราม “เจ้อชิง” รูปแบบของวัตถุภาชนะก็เริ่มมีการเปลี่ยนแปลง ค่อยๆก่อร่างเป็นลักษณะเฉพาะของตนเอง แล้วตลอดจนมีอิทธิพลต่อรูปลักษณะของยุคปลายหมิงต้นชิง นักวิชาการบางส่วนได้จัดรัชศกว่านลี่เป็น “ช่วงเปลี่ยนแปลง” ของเครื่องเคลือบจีน 

▲เครื่องลายครามจานทรงดอกบัวบานลายอักษรเทวนาครี รัชศกว่านลี่ยุคหมิง สูง 5.5 ซม. ปากกว้าง 18.8 ซม. เก็บรักษาที่พิพิธภัณฑสถานกู้กง---ดอกบัวเป็นวัตถุมงคลในศาสนาพุทธ จานนี้น่าจะใช้ในพิธีกรรมทางศาสนาพุทธ

▲เครื่องลายครามไหเหมยผิงลายมังกรดั้นเถาวัลย์ดอกไม้ รัชศกว่านลี่ยุคหมิง สูง 72 ซม. / เครื่องลายครามกล่องตลับเหลี่ยมขอบมนลายมังกรเล่นลูกแก้วในช่องเปิดกรอบเส้นขอบทรงกลีบ รัชศกว่านลี่ยุคหมิง 18.5  ซม.

▲เครื่องลายครามถ้วยลายภาพกวนอิมและพระธรรม รัชศกว่านลี่ยุคหมิง สูง 7.6 ซม. ปากกว้าง 16.5 ซม. เก็บรักษาที่พิพิธภัณฑสถานกู้กง---เขียนระบุสร้างเมื่อรัชศกว่านลี่ปีที่ 44 (ปี1616)

▲เครื่องลายครามทรงจอกเหล้ายักษ์ลายสัตว์มงคล รัชศกว่านลี่ยุคหมิง สูง 76.5 ซม. ปากกว้าง 22.6 ซม. เก็บรักษาที่พิพิธภัณฑสถานกู้กง---รูปลักษณ์ใหญ่มาก รูปร่างเป็นทรง 8 กลีบ ลวดลายตกแต่งหนาแน่น จากรูปลักษณะจนถึงลวดลายตกแต่งล้วนแสดงถึงลักษณะเฉพาะของจอกเหล้า(花觚)รัชศกว่านลี่

▲เครื่องลายครามโถฝาลายภาพตุวละครในช่องเปิด รัชศกว่านลี่ยุคหมิง สูง 40 ซม.---เนื่องจากเป็นความต้องการของการส่งออก องค์ประกอบภาพของเครื่องลายครามรัชศกว่านลี่จำนวนมากใช้รูปแบบ “ช่องเปิด/开光” คือบ่งชี้ถึงภายในภาพที่ไม่มีธีม ใช้เส้นขอบเปิดเป็นกรอบ แล้วเขียนวาดภาพที่มีธีมภายในกรอบ

▲เครื่องลายครามพื้นน้ำเงินลายขาวไหลายร้อยนกกระเรียน รัชศกว่านลี่ยุคหมิง สูง 35.2 ซม.

        เอกลักษณ์คลาสสิกรูปแบบหนึ่งของเครื่องลายครามรัชศกว่านลี่ ก็คือลวดลายตกแต่งที่เขียนอย่างหนาแน่น ไม่มีธีมของภาพวาด เช่นเดียวกันกับยุโรปยุคศตวรรษที่ 16-17 ที่นิยม “ศิลปะโรโคโค (Rococo Art)” โดยนำมาเป็นรูปแบบของลวดลายตกต่างบน “เครื่องเคลือบเพื่อการส่งออก” ขายไปยังยุโรป ที่มีรูปลักษณะลวดลายอย่างหนาแน่น ซึ่งมีอิทธิพลอย่างมากต่อวัฒนธรรมจีนในช่วงยุคนั้น 

▲เครื่องลายครามกระติกน้ำหัวช้าง รัชศกว่านลี่ยุคหมิง สูง 20.5 ซม.---เป็นภาชนะสำหรับพุทธศาสนิกชนใช้ในการดื่มน้ำและล้างมือ ลวดลายตกแต่งแบบพื้นน้ำเงินลายกระต่ายขาว เป็นเครื่องเคลือบส่งออกรุ่นคลาสสิกของรัชศกว่านลี่

▲Kraak Porceleain/克拉克瓷 รัชศกว่านลี่ยุคหมิง เก็บรักษาที่พิพิธภัณฑสถานฮอลแลนด์---เป็นเครื่องลายครามส่งออกที่สั่งผลิตในจิ่งเต๋อเจิ้น ขนส่งไปยุโรปโดยเรือโปรตุเกสชื่อ Carracks แต่ถูกเรือรบหลวงฮอลแลนด์สกัดกั้นให้ไปเทียบท่าที่อัมสเตอร์ดัม เป็นเครื่องลายครามที่ได้รับความนิยมจากชาวยุโรปอย่างมาก ต่อมา ชาวยุโรปจึงตั้งชื่อว่า “เครื่องลายคราม Craak” ตามชื่อเรือโปรตุเกส

▲Kraak Porceleain/克拉克瓷 รัชศกว่านลี่ยุคหมิง เก็บรักษาที่พิพิธภัณฑสถานฮอลแลนด์---แบ่ง “ช่องเปิด/开光” ออกเป็นหลากหลายกรอบ ซึ่งลวดลายตกแต่งในแต่ละกรอบมีภาพที่ไม่ต่อเนื่องกันและกัน

▲Kraak Porceleain/克拉克瓷 รัชศกว่านลี่ยุคหมิง เก็บรักษาที่พิพิธภัณฑสถานฮอลแลนด์

        • ตราประทับ

        ตรายุคสมัยของภาชนะเครื่องเคลือบเตาหลวงรัชศกว่านลี่ส่วนใหญ่จะใช้ตัวอักษรข่ายซู “大明萬歷年製/ผลิตปีว่านลี่ต้าหมิง” แบบ “สองแถวสองวง” 

▲เครื่องลายครามถ้วยลายอักษรเทวนาครี สูง 15.3 ซม. เขียนตราประทับ “大明萬歷年製/ผลิตปีว่านลี่ต้าหมิง” ที่ใต้ก้นแบบ “สองแถวสองวง” 

▲ตราประทับ “大明萬歷年製/ผลิตปีว่านลี่ต้าหมิง” ที่ใต้ก้นแบบ “แถวเดียวแนวขว้างสองกรอบ”

▲ตราประทับ “萬歷年德府造/ปีว่านลี่สำนักเต๋อสร้าง” ที่ใต้ก้นแบบ “สองแถวสองวง”

        ระยะปลายยุคหมิงในศตวรรษที่ 16-17 เกิดการเปลี่ยนแปลงในการเปิดศักราชใหม่ของของการค้าทางทะเลของนานาชาติ ประเทศต่างๆในยุโรปต่างก่อตั้งบริษัทขนส่งทางเรือในมหาสมุทร ต่างแย่งชิงตลาดการค้า การปรากฏระบบทุนนิยมได้กระตุ้นการผลิตเครื่องเคลือบจีนเป็นอย่างมาก โดยเฉพาะเครื่องลายคราม เครื่องลายครามเพื่อการค้าเป็นการตอบสนองต่อตลาดภายใน และก็ต้องตอบสนองต่อตลาดต่างประเทศ เครื่องลายครามปลายยุคหมิงจึงมีลักษณะเฉพาะแบบสินค้าโภคภัณฑ์อย่างเด่นชัด ลักษณะเฉพาะแบบนี้อยู่นอกเหนือจากลักษณะเฉพาะแบบศิลปะในช่วงแรก เครื่องลายครามรัชศกหย่งเล่อ/ซวนเต๋อมีลักษณะเฉพาะแบบศิลปะอย่างชัดเจน ส่วนเครื่องลายครามรัชศกเจียจิ้ง/ว่านลี่มีลักษระเฉพาะแบบสินค้าโภคภัณฑ์อย่างแจ่มแจ้ง นี่ก็เป็นมนต์เสน่ห์ของเครื่องลายครามปลายยุคหมิง

        รัชศกว่านลี่อยู่ในบั้นปลายของยุคหมิงแล้ว แต่ยังมีรัชศกเทียนฉี/ฉงเจินซึ่งเป็นสองรัชศกสุดท้ายของยุคหมิงมาปิดท้าย หลังจากชนเผ่าแมนจูได้รุกล้ำผ่านด่านมายึดครองจักรวรรดิจีน รัชศกซุ่นจื้อยุคชิงรับช่วงต่อจากราชวงศ์หมิง แล้วได้ไว้รากฐานให้เครื่องลายครามรัชศกคังซีอันยอดเยี่ยมที่ตามหลังมา ยุคปลายหมิงต้นชิงในช่วงระยะเวลาไม่ถึงครึ่งศตวรรษ ในประวัติศาสตร์เครื่องเคลือบดินเผาจีนยกให้เป็น “ช่วงเปลี่ยนผ่าน”    

เอกสารอ้างอิง :

1. 明隆庆青花瓷 : https://baike.sogou.com/m/v1364886.htm

2. 明万历青花瓷 : https://baike.sogou.com/m/fullLemma?lid=25568&g_ut=3

3. 嘉靖,隆庆,万历三朝瓷器-你最爱哪一款 : https://xw.qq.com/cmsid/20210508A03RAR00?f=newdc

4. 明万历青花瓷赏析 : https://k.sina.cn/article_5645072676_15078f924001001ndc.html