รงควัตถุสีที่ใช้ในเครื่องเคลือบเขียนสี ถ้าใช้วัตถุดิบจำพวกพืชแบบหมึกที่ใช้ในการเขียนภาพวาดพู่กันจีน เมื่อผ่านการเผาแล้วสีจะจางหายไปทันที ช่างทำเครื่องเคลือบยุคโบราณจึงทอดสายตามาที่แร่ธาตุ พวกเขาค้นพบว่าผงแร่ธาตุจำนวนมากสามารถเผาออกมาให้สีแตกต่างกัน สารที่ทำให้ปรากฏเป็นสีคือออกไซด์ของโลหะที่เป็นสารประกอบอยู่ในแร่ธาตุ ธาตุโลหะเหล่านี้เมื่ออยู่ภายใต้ความเข้มข้น อุณหภูมิ บรรยากาศที่แตกต่างกัน ก็จะปรากฏสีออกมาไม่เหมือนกัน และเมื่อผสมธาตุโลหะหลายชนิดก็จะปรากฏออกมาเป็นสีใหม่ๆ
หลังจากสะสมประสบการณ์เรื่อยมาจนถึงยุคสมัยหยวน ช่างทำเครื่องเคลือบสามารถผสมวัตถุดิบจากแร่ธาตุที่ให้สีออกมาตามสเปกตรัมสีได้อย่างครบถ้วน โดยพื้นฐานไม่ว่าสีอะไรก็สามารถทำการเผาออกมาได้ ประกอบกับศิลปะจิตรกรรมบนเครื่องเคลือบที่สืบสานต่อๆกันมา ก่อเกิดเป็นรากฐานที่สำคัญต่อเทคโนโลยีอู๋ไฉ่ในยุคสมัยหมิงและชิง
【เครื่องเคลือบอู๋ไฉ่】 (五彩)
“อู๋” (五) ในอู๋ไฉ่เป็นตัวเลขสมมุติ ไม่ใช่มีเพียงแค่5สี ในยุคสมัยหมิงมีสี แดง เขียว แสด เหลือง ม่วง เป็นต้น มาถึงยุคสมัยชิงได้เพิ่มสี ดำ น้ำตาล น้ำเงิน ฯลฯ อู๋ไฉ่สามารถแบ่งออกเป็น2ชนิดคือ “อู๋ไฉ่ลายคราม” และ “อู๋ไฉ่บนเคลือบบริสุทธิ์”
อู๋ไฉ่คิดค้นเผาประดิษฐ์ขึ้นอย่างเป็นทางการที่จิ่งเต๋อเจิ้นในยุคสมัยหมิงช่วงรัชศกเซวียนเต๋อ พัฒนาการอย่างพุ่งพรวดในรัชศกเจียจิ้งและว่านลี่ หลังจากนั้นมาก็ไม่ได้รับความสนใจและให้ความสำคัญ อาจเนื่องจากยุ่งยากซับซ้อนและต้นทุนการผลิตที่สูงกว่าลายคราม ตราบจนถึงรัชศกคังซีราชวงศ์ชิง อู๋ไฉ่ได้รับการฟื้นฟูพัฒนาขึ้นมา แล้วมีการคิดค้นเทคโนโลยีใหม่โดยใช้สีน้ำเงินซึ่งเป็นสีบนเคลือบทดแทนลายคราม ลดความยุ่งยากโดยไม่ต้องเผาทำลายครามออกมาก่อน เน้นรายละเอียดของอู๋ไฉ๋มากยิ่งขึ้น ให้สีเข้มฉูดฉาดร้อนแรง ไม่เล่นระดับสีให้มีน้ำหนักเข้มอ่อน เมื่อนำมาเปรียบเทียบกับเฝินไฉ่ที่คิดค้นเผาประดิษฐ์ได้ในปลายรัชศกคังซีแล้ว อู๋ไฉ่จะถูกขนานนามว่า “สีกระด้าง” (硬彩) เฝินไฉ๋ก็เรียกขานกันว่า “สีละมุน” (软彩)
【เครื่องเคลือบโต้วไฉ่】 (斗彩)
โต้วไฉ่เป็นการผสมผสานกลมกลืนกันระหว่างลายครามกับอู๋ไฉ๋ ความแตกต่างของอู๋ไฉ่และโต้วไฉ่คือ : ด้านความรู้สึก—โต้วไฉ่ดูอ่อนโยนกว่า ด้านเทคนิค—อู๋ไฉ่เป็นการเขียนสีโดยตรงลงบนเคลือบเรียบ โต้วไฉ่คือเขียนลายครามสีใต้เคลือบเป็นภาพร่างก่อน แล้วค่อยๆเขียนอู๋ไฉ๋สีบนเคลือบลงในภาพร่าง ; ทำไมไม่เขียนสีภาพทั้งหมดอยู่บนเคลือบเล่า? อาจเป็นเพราะว่า เครื่องเคลือบอู๋ไฉ่จากเตาหลวงต้องการผลลัพธ์ออกมาเหมือนภาพวาดพู่กันจีนแบบเหมือนจริงที่ต้องใช้หมึกดำวาดภาพร่างออกมาก่อน แล้วจึงทำการระบายสี ปัญหาที่ต้องเผชิญของช่างทำเครื่องเคลือบยุคสมัยหมิงคือ ไม่มีรงควัตถุสีบนเคลือบที่เลียนแบบสีหมึกได้ จึงคิดวิธีใช้การเขียนลายครามเป็นภาพร่าง
โต้วไฉ๋คิดค้นเผาประดิษฐ์ขึ้นในรัชศกเฉิงฮั่วราชวงศ์หมิง ที่มีชื่อเสียงมากที่สุดก็คือ “ถ้วยตราไก่” สร้างความฮือฮาไปทั่วโลกที่ประมูลขายได้1.1พันล้านบาท จักรพรรดิเฉิงฮั่วนิยมชมชอบโต้วไฉ่มาก นี่คงเกี่ยวข้องกับอุปนิสัยของพระองค์ที่มีจิตใจบอบบางอ่อนแอ จะใม่สนใจต่อสีที่มีโทนเข้มร้อนแรง
【เครื่องเคลือบฝ้าหลางไฉ่】 (珐琅彩)
“ฝ้าหลาง” หรือ “การลงยา” (Enamel) กำเนิดขึ้นทางโลกตะวันตก โดยใช้ฟริต (Frit : ผงแก้วผสมออกไซด์โลหะต่างๆ) ผสมกับน้ำเป็นยาสีนำมาเขียนลงบนภาชนะโลหะ ถ่ายทอดเข้าสู่เมืองจีนในปลายยุคสมัยหยวน เมื่อถึงยุคสมัยหมิงเทคโนโลยีนี้ได้รับการพัฒนาจนปรับให้เข้ากับท้องถิ่น โดยเรียกชื่อเป็นทางการว่า “การลงยาฝ้าหลางบนทองแดง” (铜胎掐丝珐琅) ซึ่งก็คือ “จิ่งไท่หลาน” (景泰蓝 : Cloisonne) อันโด่งดังที่เป็นชื่อเรียกทั่วไปในยุคหลัง
ฝ้าหลางไฉ่ที่พูดถึงในปัจจุบันเป็นการบ่งชี้เฉพาะเครื่องเคลือบ มีชื่อเฉพาะทางเทคนิคว่า “การเขียนสีฝ้าหลางบนเครื่องเคลือบ” (瓷胎画珐琅) จักรพรรดิคังซีดลบันดาลให้ริเริ่มทำการทดลองการเขียนสีฝ้าหลางบนเครื่องเคลือบขึ้นในพระราชวังกรุงปักกิ่ง ตั้งแต่รัชศกคังซีปี27ถึง59 รวมเสียเวลาทั้งหมด32ปีจนประสบความสำเร็จ ในช่วงเวลานั้นรงควัตถุสีฝ้าหลาง(ฟริต)ล้วนต้องนำเข้าจากยุโรป
เครื่องเคลือบฝ้าหลางไฉ่ในยุคจักรพรรดิคังซีเป็นการเขียนสีเต็มพื้นที่(ลักษณะแนวเดียวกันแบบจิ่งไท่หลาน) ยังมีการเขียนสีฝ้าหลางบนปั้นจื่อซา ตัวเครื่องเคลือบในสมัยนั้นถูกลดระดับเป็นเพียงพาหะของฝ้าหลาง ต่อมาจักรพรรดิยุงเจิ้นริเริ่มทำเครื่องเคลือบขาวเขียนสีฝ้าหลาง แล้วก็เริ่มใช้รงควัตถุสีฝ้าหลางที่ผลิตได้ในประเทศ ถือเป็นยุคสมัยที่เครื่องเคลือบฝ้าหลางไฉ่มีมาตรฐานสูงที่สุด ศิลปหัตถกรรมงามวิจิตรที่สุด เมื่อถึงยุคจักรพรรดิเฉียนหลงค่อยๆปรับเปลี่ยนไปทางเฝินไฉ่ ฝ้าหลางไฉ่ได้ถึงกาลอวสานหลังรัชศกเฉียนหลง
เครื่องเคลือบฝ้าหลางไฉ่มีความพิเศษเฉพาะอย่างหนึ่ง ก็คือมันไม่เคยเสด็จออกจากพระราชวังเลย เป็นได้แค่ศิลปหัตถกรรมเครื่องปั้นดินเผาที่เป็นเครื่องใช้เฉพาะสำหรับพระราชวัง มันเริ่มจากจิ่งเต๋อเจิ้นทำการเผาเครื่องเคลือบสีขาวบริสุทธิ์ คัดเลือกใบที่สมบูรณ์ไม่มีตำหนิแล้วนำส่งไปปักกิ่ง ต่อจากนั้นอาจารย์จิตรกรเป็นผู้ทำการเขียนสีฝ้าหลางแล้วนำไปเผาผลิตใหม่เป็นครั้งที่2ในโรงงานราชสำนัก เครื่องเคลือบฝ้าหลางไฉ่จึงเป็นเครื่องเคลือบที่เผาผลิตเพื่อพระราชวังโดยเฉพาะ จำนวนการผลิตจึงน้อยมาก ผลงานทุกชิ้นล้วนเป็นงานล้ำเลิศ ในระยะเวลา200ปีตั้งแต่กำเนิดมา ไม่มีผู้ไดเคยได้ใช้นอกจากจักรพรรดิ
【เครื่องเคลือบเฝินไฉ่】 (粉彩)
เฝินไฉ่คิดค้นเผาประดิษฐ์ขึ้นในช่วงปลายรัชศกคังซี เป็นผลิตภัณฑ์หนึ่งของจิ่งเต๋อเจิ้นที่มีอู๋ไฉ่เป็นพื้นฐานแล้วทำการเลียนแบบฝ้าหลางไฉ่ ช่างฝีมือของจิ่งเต๋อเจิ้นอาศัยลักษณะพิเศษของเฝินไฉ่มาแสวงหาเอกลักษณ์แบบฝ้าหลางไฉ่ เพื่อให้มันสามารถแพร่หลายในหมู่ประชาชนทั่วไป
ฝ้าหลางไฉ่เป็นฟริตนำเข้าที่ประกอบด้วยธาตุโบรอนและอาร์เซนิก(สารหนู)เป็นจำนวนมาก ซึ่งในเครื่องเคลือบเมืองจีนยุคก่อนไม่มีแร่ธาตุสองชนิดนี้ดำรงอยู่ แร่ธาตุสองชนิดนี้เป็นตัวทำอิมัลชั่น (Emulsion) ทำให้สามารถเขียนสีที่มีลักษณะสีหนาและระดับเข้มอ่อนออกมาได้ อู๋ไฉ่ไม่มีใช้ตัวทำอิมัลชั่น สีที่ระบายลงบนเครื่องเคลือบจะบาง ไม่มีการเปลี่ยนแปลงทางระดับเข้มอ่อน ช่างทำเครื่องเคลือบเพื่อให้อู๋ไฉ่เขียนสีออกมามีเอกลักษณ์แบบฝ้าหลางไฉ่ จึงได้คิดค้นประดิษฐ์ฟริตตะกั่ว (玻璃白) สรุปแบบย่อๆก็คืออู๋ไฉ่ที่ใช้ฟริตตะกั่วก็คือเฝินไฉ่
ขั้นตอนการเขียนสีเฝินไฉ่ เริ่มจากการเขียนวาดภาพร่างบนเครื่องเคลือบขาวที่เผาเสร็จแล้ว หลังจากนั้นระบายฟริตตะกั่วขาวลงในขอบเขตที่ออกแบบไว้ แล้วเขียนสีบนฟริตตะกั่วขาว บนฟริตตะกั่วขาวสามารถทำการละเลงสี ตัวอย่างเช่นกลีบดอกไม้ สามารถเปลี่ยนระดับเข้มอ่อนจากในสู่นอกได้ ให้ความรู้สึกที่มีมิตินูนเว้า สีมีความอ่อนละมุนและทึบแสง ดังนั้น เฝินไฉ่ก็มีอีกชื่อหนึ่งว่า “สีละมุน” อู๋ไฉ่เมื่อโดยการเทียบเคียงแล้วก็เรียกขานว่า “สีกระด้าง”
เฝินไฉ่ถือเป็นผลิตภัณฑ์หลักตัวหนึ่งที่เป็นน้องสุดท้องของเครื่องเคลือบดินเผาเมืองจีน กำเนิดขึ้นมาก็กลายเป็นอัยยะแห่งเครื่องเคลือบ—คู่ต่อกรสำคัญของลายคราม การผันแปรของมันล้วนอยู่ภายใต้ระดับสีที่มีน้ำหนักเข้มอ่อนเลียนแบบสีธรรมชาติ แสวงหาศิลปะจิตรกรรมเหมือนจริง การเปลี่ยนแปลงเหล่านี้เป็นพลังทางการแสดงถึงการก้าวกระโดดของเครื่องเคลือบเขียนสีเมืองจีน และแสดงให้เห็นถึงการรับอิทธิพลศิลปกรรมของตะวันตก
การจำแนกฝ้าหลางไฉ่และเฝินไฉ่เป็นเรื่องที่ยากมาก เพราะมีลักษณะที่ใกล้เคียงกันมาก ผู้เชี่ยวชาญยังมีโอกาสพลาดพลั้งได้ ไม่ว่ามีการอ้างอิงลักษณะพิเศษเฉพาะบางอย่างมาใช้ในการแยกแยะ แต่ก็ไม่ถูกต้องตายตัวเสมอไป แม้ว่า “ฝ้าหลางไฉ่” ที่ทำจากโรงงานราชสำนักในพระราชวัง และ “เฝินไฉ่” ที่ทำจากเตาหลวงในจิ่งเต๋อเจิ้น ถือเป็นสองสิ่งที่มีฐานันดรต่างกัน ของในวังกับของนอกวัง มีแนวความคิดในการผลิตเครื่องเคลือบแตกต่างกัน แต่จากมุมมองด้านประวัติศาสตร์ตั้งแต่จุดกำเนิด พัฒนาการและเส้นทางการถ่ายทอดของพวกมันล้วนเหมือนกันอย่างแพะกับแกะ ต่างมีชื่อภาษาอังกฤษว่า “Famile Rose” เป็นการบ่งบอกว่าสองสิ่งนี้ในวัฒนธรรมตะวันตกไม่มีการนิยามและจำแนก ทำนองว่าต่างก็มาจากรากเหง้าเดียวกัน
เอกสารอ้างอิง :
1. 瓷器有七种彩,可别再只认得青花瓷了 : http://daily.zhihu.com/story/8963560
2. 什么是五彩,斗彩,珐琅彩和粉彩? : http://k.sina.com.cn/article_1652484947_627eeb53020007jop.html
3. 怎么去区分珐琅彩和粉彩 : https://kknews.cc/culture/j8495kl.html
-----…..-----…..-----…..-----…..-----…..-----…..-----…..-----
[หมายเหตุ] :
ในกลางยุคจักรพรรดิคังซี ยังมีเครื่องเคลือบเขียนสีอีกชนิดหนึ่งที่เรียกว่า “กว่างไฉ่” (广彩) เพื่อการส่งออกไปยังตลาดยุโรปโดยเฉพาะ โดยเครื่องเคลือบขาวทำจากจิ่งเต๋อเจิ้น แล้วส่งไปที่กว่างโจวเพื่อทำการเขียนสีบนเคลือบเฉกเช่นเฝินไฉ่ ลักษณะภาพวาดและสีสันตามแบบลักษณ์ของยุโรป
ในปลายยุคชิงต้นสาธารณรัฐ ได้คิดค้นการเขียนสีแบบ “เฉี่ยนเจี้ยงไฉ่” (浅降彩) ซึ่งกลายพันธุ์มาจากเฝินไฉ่ เป็นการเขียนภาพวิว คน นกและดอกไม้ และอีกแบบ “หลี่หลิงอู๋ไฉ่” (醴陵五彩) เป็นสีใต้เคลือบ เหมาะสำหรับทำเครื่องใช้ครัวเรือน จนถึงยุคปัจจุบัน ที่พัฒนาการเขียนสีแบบ “ซินไฉ่” (新彩) หรือการเขียนสียุคสมัยใหม่ที่ประยุกต์จากการเขียนสีแบบตะวันตก อันที่จริงเป็นการแสดงให้เห็นว่าเทคโนโลยีการผลิตเครื่องเคลือบของเมืองจีนได้ล้าหลังยุโรปไปแล้ว
การเขียนสีแบบต่างๆข้างต้นและยังมีอีกหลายๆแบบ จะขอไม่นำเสนอในรายละเอียด แต่ถ้าสนใจการนำ ลายคราม ลายไฟ อู๋ไฉ่ โต้วไฉ่ ฝ้าหลางไฉ่ และเฝินไฉ่มาผสมผสานกันที่เรียกว่า “การเขียนสีคละเคล้า” โปรดติดตาม 《เครื่องเคลือบเขียนสีเมืองจีน (ตอนที่3)》 ซึ่งจะนำเสนอตามลำดับต่อไปในเฟซเพจนี้ !!
