รูปที่1 : หน้าตัดของดินเผาจื่อซาที่มีความสามารถในการซึมผ่านอากาศที่ดี
จื่อซา เป็นเครื่องปั้นดินเผาชนิดหนึ่ง เป็นเครื่องปั้นดินเผาชนิดพิเศษในบรรดาเครื่องปั้นดินเผาทั้งหลาย ปั้นจื่อซามีสมรรถนะพิเศษเฉพาะ ซึ่งสมรรถนะที่พิเศษเฉพาะนี้อันเนื่องจากคุณลักษณะพิเศษของดินจื่อซาที่ใช้ในการผลิต ถึงแม้จะกล่าวสรุปกันว่าปั้นจื่อซามีลักษณะพิเศษหลายๆประการ อาทิเช่น
1. ใช้ชงชาโดยไม่สูญเสียรสแท้เดิม มีสมรรถนะในการสำแดงกลิ่นหอมแท้ในใบชาออกมาได้เต็มที่
2. ใช้ชงชาโดยคุณภาพน้ำชาจะเปลี่ยนเป็นชาบูดไม่ง่ายนัก
3. ปั้นจื่อซามีความสามารถในการดูดซึมน้ำชา ดูดซับกลิ่นแปลกปลอม เมื่อใช้งานนานจะเกิดการสะสมของ “สนิมชา” ซึ่งผ่านการตรวจสอบทางเคมีแล้วว่ามีส่วนประกอบของกริซีโอฟุลวิน(Griseofulvin)ที่มีฤทธิ์ในการยับยั้งการแบ่งตัวของเชื้อรา
4. ปั้นจื่อซายิ่งใช้ยิ่งเงาวาว เกิดความสุนทรีย์ในการเลี้ยงปั้น
ลักษณะพิเศษต่างๆดังกล่าวข้างต้น โดยพื้นฐานล้วนถูกกำหนดจาก “ความสามารถในการซึมผ่านอากาศ” ของปั้นจื่อซาอันเนื่องจากดินจื้อซามี「โครงสร้างที่มีรูพรุนเป็นคู่」ที่เป็นเอกลักษณ์เฉพาะ
「โครงสร้างที่มีรูพรุนเป็นคู่」ของจื่อซาเกี่ยวข้องกับองค์ประกอบของแร่ควอทซ์อย่างแนบแน่น “จื่อ”(紫) ของจื่อซาคือการบ่งบอกถึงสี “ซา”(砂) ของจื่อซาคือการบ่งบอกถึงคุณลักษณะ ซึ่งแฝงด้วย2ความหมาย : หนึ่งคือบ่งชี้ถึงเม็ดควอทซ์บริสุทธิ์เชิงเดี่ยว อีกหนึ่งคือบ่งชี้ถึงมวลรวมสารประกอบของควอทซ์ จื่อซาที่พวกเรากล่าวถึงทั่วๆไป ล้วนเป็นการกล่าวถึงความหมายอันหลัง
ดินจื่อซาถือเป็นประเภทดินเหนียว-ควอทซ์-ไมกา องค์ประกอบของแร่คือแร่ควอทซ์ แร่ดินเหนียว แร่ไมกาและแร่เหล็กออกไซด์ เป็นต้น ลักษณะพิเศษคือมีธาตุเหล็กประกอบอยู่ค่อนข้างสูง อุณหภูมิการเผาอุปกรณ์จื่อซาอยู่ที่1100°C-1250°C ความพรุนของผลิตภัณฑ์หลังการเผาผนึกอยู่ระหว่างเครื่องปั้นดินเผาทั่วไปกับเครื่องเคลือบ อัตราการดูดซึมน้ำ2% ดินจื่อซาที่ถูกบดละเอียดมีโครงสร้างส่วนใหญ่อยู่ในสถานะเป็นเม็ด ดังนั้นปั้นจื่อซาที่ทำจากดินจื่อซาจึงมี「โครงสร้างที่มีรูพรุนเป็นคู่」ความสามารถในการซึมผ่านอากาศได้ดี
จาการสังเกตภายใต้กล้องจุลทรรศน์แบบใช้แสงและแบบอิเล็กตรอน รูพรุนของอุปกรณ์จื่อซาประกอบด้วย 2 รูปแบบ :
รูพรุนแบบที่1 : คือ “กลุ่มรูพรุนแบบลูกโซ่” ที่ประกอบขึ้นจากช่องว่างที่เชื่อมปะติดปะต่อกันของแร่ธาตุต่างๆที่อยู่รายล้อมเม็ดมวลรวมแร่ดินเหนียว ช่องว่างที่ยังดำรงอยู่ภายใต้กระบวนการขึ้นรูปอบแห้งและเมื่อทำการเผาผนึกแล้วยังไม่กลายเป็นแก้ว(Vitrification) เพียงแต่พื้นที่ช่องว่างได้หดตัวลง ขนาดประมาณ10μm
รูพรุนแบบที่2 : คือรูพรุนเล็กละเอียดมากที่ประกอบขึ้นอยู่ภายในเม็ดมวลรวมแร่ดินเหนียว เป็นรูพรุนเล็กๆจำนวนมากที่ประกอบขึ้นจากการหดตัวที่ไม่เท่ากันในกระบวนการเผาของแร่ธาตุต่างๆที่อยู่ภายในเม็ดดิน
ในเม็ดมวลรวมแร่ดินเหนียวของปั้นจื่อซา
รูพรุน2แบบนี้ก็คือ「โครงสร้างที่มีรูพรุนเป็นคู่」ที่มีเฉพาะในวัตถุจื่อซา
รูพรุนแบบเปิดระหว่างเม็ดมวลรวมแร่ดินเหนียว เป็นช่องว่างใหญ่ อากาศสามารถซึมผ่านเข้าออกได้ รูพรุนแบบปิดในเม็ดมวลรวมแร่ดินเหนียว เป็นช่องว่างขนาดเล็กมาก น้ำจะถูกกีดกันการไหล
ดินที่มิใช่จื่อซา ไม่มีเม็ดควอทซ์และเม็ดมวลรวมแร่ซิลิเกต ตอนยังไม่ถูกเผาผนึก ล้วนเป็นรูพรุนแบบเปิด น้ำซึมเคมีลอกสี(渗水吐黑) หลังการเผาผนึกแล้วจะกลายเป็นแก้วสมบูรณ์จนไม่มีรูพรุน เสียงจากการกระเทาะจะบอบบางมาก
อันเนื่องจากแรงตึงผิวของน้ำชา น้ำชาไม่สามารถซึมผ่านรูพรุนเหล่านี้ออกมาทางผิวปั้นได้ ขณะเดียวกัน เนื่องจากปริมาตรโมเลกุลของอากาศน้อยกว่าปริมาตรโมเลกุลของน้ำมาก ไอน้ำจึงสามารถซึมผ่านรูพรุนออกมาได้ นี่ก็คือที่ผู้คนพูดว่าอากาศซึมผ่านได้น้ำไม่ผ่าน
ตอนที่ไอน้ำของน้ำชาซึมผ่านในรูพรุน แต่เนื่องจากรูพรุนมีลักษณะขรุขระซิกแซ็กมาก จะมีบางส่วนตกค้างอยู่ในรูพรุน หลังไอน้ำละเหยไปหมดแล้ว สารชาก็จะเก็บอยู่ในรูพรุน นี่ก็คือเหตุผลที่ปั้นจื่อซาสงวนกลิ่นชาไว้
นี่เป็นเพราะมี「โครงสร้างที่มีรูพรุนเป็นคู่」ทำให้ปั้นจื่อซามีความหนาแน่นของรูพรุนและอัตราการดูดซึมน้ำค่อนข้างสูง เกิดผลดีต่อน้ำชาจากการดูดซึมที่ดี ทำให้ปั้นจื่อซามีลักษณะพิเศษที่น้ำชาค้างคืนไม่บูด ไม่ฉกกลิ่นหอมชา แล้วมีสมรรถนะในการรักษารสชา ไม่มีกลิ่นบูด(熟汤气) และนี่ก็เป็นเพราะ「โครงสร้างที่มีรูพรุนเป็นคู่」ทำให้ปั้นจื่อซามีลักษณะพิเศษที่สามารถยิ่งเลี้ยงยิ่งเงา
ลักษณะพิเศษที่ยิ่งใหญ่ที่สุดของ “ปั้นจื่อซาหยีซิง” คือความสามารถในการซึมผ่านอากาศได้ดี หลังการเผาผนึกแล้ว ดินจื่อซาของพื้นที่อื่นๆแม้ว่าเมื่อถูกเผาผนึกแล้ว อุปกรณ์ก็มีความสามารถในการซึมผ่านอากาศได้ดีระดับหนึ่ง แต่ความสามารถในการซึมผ่านอากาศโดยองค์รวมจะด้อยกว่าดินจื่อซาของหยีซิง ดังรูปที่5,6 เป็นการเปรียบเทียบผลลัพธ์หลังการเผาผนึกของดินจื่อซาของพื้นที่รอบนอกหยีซิงกับดินจื่อหนีของหยีซิงที่มีสีใกล้เคียงกัน
รูปที่5 แสดงถึงดินจื่อซาของพื้นที่รอบนอกหยีซิง หลังเป็นดินเผาแล้วมีระดับเผาผนึกที่สูงอย่างเด่นชัด พื้นที่หน้าตัดหนาแน่น เข้าใกล้เครื่องเคลือบ แม้มีรูพรุนค่อนข้างมาก แต่ความสามารถในการซึมผ่านอากาศต่ำ
รูปที่6 แสดงถึงผลลัพธ์ของการเผาผนึกดินจื่อซาของพื้นที่รอบนอกหยีซิงในตู้ที่ปิดมิดชิด อันเนื่องจากความสามารถในการซึมผ่านอากาศที่ต่ำ ในกระบวนการเผา อากาศต่างๆในเนื้อดินไม่สามารถซึมผ่านออกไปได้ จึงทำให้เกิดเป็นชั้นที่มีสีน้ำเงินดำ ถ้าหากนำปั้นจื่อซาที่ทำเสร็จแล้วไปเผาที่ปิดมิดชิดชนิท เนื้อผนังด้านในของปั้นจะเปลี่ยนเป็นสีน้ำเงินดำทั้งหมด แต่ดินจื่อซาของหยีซิงจะเกิดปรากฏการณ์แบบนี้น้อยมาก
ในการซึมผ่านอากาศค่อนข้างด้อย
นี่ก็คือข้อแตกต่างที่สำคัญที่สุดที่ดำรงอยู่ของผลิตภัณฑ์จื่อซากับเครื่องเคลือบดินเผาชนิดอื่นๆ
เอกสารอ้างอิง :
1. 全面分析紫砂壺和其他陶器區別！
2. 紫砂的魅力（上）一種特種陶器，性能獨特
3. 紫砂壺的「雙氣孔結構」是怎麼樣的？
