ประวัติศาสตร์เครื่องเคลือบดินเผาของเมืองจีน จากเครื่องดินเผาจนถึงเครื่องเคลือบ จากงานหยาบถึงประณีตศิลป์ จากอ่อนหัดถึงช่ำชอง รูปแบบนำเสนอทางการตกแต่งจากเรียบง่ายถึงซับซ้อน จากสีเดียวถึงหลากสี จากการสลักภาพพิมพ์ลายมาถึงการวาดภาพสีแบบต่างๆ จากการวาดภาพตามแบบฉบับมาถึงการวาดภาพเสมือนจริง สุดท้ายโน้มเอียงไปทางให้เสมือนภาพวาดจีน การผสมผสานภายใต้เอกลักษณ์ของศิลปกรรมดั้งเดิม กลายเป็นวิธีการที่นำเสนอทางการตกแต่งที่เป็นอัตลักษณ์จีนในโลก
จิตรกรรมเครื่องเคลือบดินเผาเป็นหัตถกรรมดั้งเดิมที่เก่าแก่อย่างมาก มนุษย์ก่อนประวัติศาสตร์จีนก็รู้จักการเขียนสีวาดภาพตามแบบฉบับบนเครื่องดินเผาแล้ว เพียงแต่การเขียนสีวาดภาพลักษณะนี้ก็เพียงเพื่อให้เครื่องดินเผาดูสวยงามมากขึ้น แม้ว่ากรรมวิธีการผลิตเครื่องเคลือบดินเผามีการพัฒนาเป็นลำดับ แต่การเขียนสีวาดภาพบนเครื่องเคลือบดินเผาก็เพียงเป็นการตกแต่งภาชนะเครื่องเคลือบดินเผามาโดยตลอด ไม่ใช่สิ่งซึ่งมีความเป็นอัตลักษณ์
▲仰韶彩陶 / เครื่องดินเผาเขียนสีหยางสาว : วัฒนธรรมหยางสาวเป็นวัฒนธรรมโบราณหนึ่งของเมืองจีน มีประวัติศาสตร์ตั้งแต่เมื่อประมาณ 7000-5000 ปีก่อน รวมระยะเวลาอารยธรรม 2000 ปี โดยมี “เครื่องดินเผาเขียนสี” เป็นศิลปกรรมชิ้นเอกที่ขึ้นชื่อโดดเด่นที่สุด
อะไรคือแผ่นกระเบื้องเคลือบเพนท์ติ้ง ?
“แผ่นกระเบื้องเคลือบเพนท์ติ้ง/瓷板画” ก็เรียกเป็น “เครื่องเคลือบเพนท์ติ้ง/瓷画” จุดกำเนิดอยู่ที่จิ่งเต๋อเจิ้นเมืองหลวงแห่งเครื่องเคลือบ วิวัฒนาการขึ้นมาจากการพัฒนากรรมวิธีการผลิตเครื่องเคลือบของจิ่งเต๋อเจิ้น มันเป็นศิลปะจิตรกรรมที่พิเศษเฉพาะรูปแบบหนึ่งในศิลปะจิตรกรรมเครื่องเคลือบดินเผาจีน มันเป็นศิลปะจิตรกรรมเครื่องเคลือบที่หลังผ่านการวาดภาพสีด้วยมือลงบนผิวเรียบแผ่นกระเบื้องเคลือบแล้ว นำไปเผาอบจนเสร็จกระบวนการ มันเป็น “เครื่องเคลือบ” และก็เป็น “จิตรกรรม”
▲王锡良 | 粉彩《黄山四千仞》瓷板画 / แผ่นกระเบื้องเคลือบเฝินไฉ่《เขาหวางซานสี่พันเยิ้น》วาดภาพโดยหวังซีเหลียง (ปี1922-ปัจจุบัน) : (เยิ้นเป็นหน่วยวัดโบราณ มีค่าเท่ากับประมาณ 8 ฟุต) ประมูลเมื่อปี2009 ราคาประมูลได้ RMB7,820,000
แผ่นกระเบื้องเคลือบเพนท์ติ้งมาจากวิวัฒนาการบนพื้นฐานเครื่องเคลือบดั้งเดิมของเมืองจีน มีการริเริ่มในสมัยถัง โดยเริ่มต้นปรากฏเป็นแผ่นจารึกเคลือบศิลาดลหน้าหลุมศพ พัฒนาการของแผ่นกระเบื้องเคลือบเพนท์ติ้งเป็นไปอย่างเชื่องช้ามาก เนื่องจากเทคโนโลยีการเผาผลิตแผ่นกระเบื้องเคลือบในสมัยนั้นมีความยากมาก แผ่นกระเบื้องเคลือบเพนท์ติ้งที่เป็นไปตามความหมายอย่างแท้จริงปรากฏขึ้นในยุคกลางสมัยหมิง ต่อเนื่องมาจนถึงต้นสมัยชิง นิยมนำแผ่นกระเบื้องเคลือบเพนท์ติ้งมาใช้เป็นเครื่องประดับตกแต่งบ้านเรือน เนื่องจากข้อจำกัดทางมาตรฐานของกรรมวิธีการผลิต แผ่นกระเบื้องเคลือบเพนท์ติ้งจึงยังมีขนาดเล็ก แต่มีรูปแบบหลากหลายชนิด เช่น เคลือบลายคราม ลายครามไฟ อู่ไฉ่ เต้าไฉ่ มั่วไฉ่ เฝินไฉ่ เป็นต้น
▲明·正德 | 青花插屏 / ขาตั้งแผ่นเคลือบลายคราม-รัชสมัยเจิ้นเต๋อราชวงศ์หมิง : บนแผ่นเคลือบได้เขียนท่อนหนึ่งในคัมภีร์อัลกุรอานว่า “สุเหร่าทั้งปวง ล้วนเป็นของพระอัลลอฮ์ พวกท่านควรจะอธิษฐานพระอัลลอฮ์ จงอย่าอ้อนวอนอะไรก็ตาม...” ตราประทับอักษร「大明正德年製/ผลิตรัชสมัยเจิ้นเต๋อต้าหมิง」บนแผ่นเคลือบเห็นได้ชัดเจน
▲清·乾隆 | 御制粉彩《龙马负图》瓷板 / แผ่นกระเบื้องเคลือบเฝินไฉ่《ลายจุดหลังม้าหัวมังกร》ผลิตเพื่อราชสำนัก-รัชสมัยเฉียนหลงราชวงศ์ชิง : ประมูลเมื่อปี2016 ราคาประมูลได้ RMB4,945,000
ยุคกลางสมัยชิง ซึ่งเป็นไปตามที่กรรมวิธีการผลิตเครื่องเคลือบในสมัยชิงที่มีการพัฒนาอย่างรวดเร็ว เหล่าศิลปินนักวาดภาพบนกระเบื้องเคลือบต่างอุทิศตนในการนำภาพวาดจีนบนกระดาษผ้าไหมมาปลูกถ่ายลงบนเครื่องเคลือบ เหล่าศิลปินพื้นบ้านบางท่านได้นำวิธีการวาดภาพสีแบบ “เฉี่ยนเจี้ยงไฉ่/浅绛彩” มาดำเนินการลอกแบบและสร้างสรรค์งานภาพวาดจีน เป็นการบุกเบิกแผ่นกระเบื้องเคลือบเพนท์ติ้งยุคใหม่ ได้รับความนิยมอย่างแพร่หลาย แผ่นกระเบื้องเคลือบเฉี่ยนเจี้ยงไฉ่กลายเป็นแผ่นกระเบื้องเคลือบเพนท์ติ้งจิ่งเต๋อเจิ้นที่พัฒนาสู่จุดสุดยอดอย่างทันทีทันใด
▲清·光绪·金品卿 | 浅绛彩《花鸟》瓷板 / แผ่นกระเบื้องเคลือบเฉี่ยนเจี้ยงไฉ่《ดอกไม้นก》วาดภาพโดยจินผิ่งชิง-รัชสมัยกวงซวี่ราชวงศ์ชิง
▲清·光绪·程门 | 浅绛彩《山水》瓷板 / แผ่นกระเบื้องเคลือบเฉี่ยนเจี้ยงไฉ่《ทิวทัศน์》วาดภาพโดยเฉินเหมิน-รัชสมัยกวงซวี่ราชวงศ์ชิง
รัชสมัยถงจื้อจนถึงกวงซวี่ การปรากฏตัวและความนิยมของเครื่องเคลือบเฉี่ยนเจี้งไฉ่เป็นปรากฏการณ์ใหม่ ซึ่งกระบวนการวิวัฒนาการเป็นสิ่งที่ต้องเกิดขึ้นแน่นอนในประวัติศาสตร์ และก็เป็นองค์ประกอบหนึ่งที่สำคัญของประวัติศาสตร์เครื่องเคลือบดินเผาเมืองจีน เป็นปรากฏการณ์ที่วางรากฐานสำหรับการปรากฏของ “เฝินไฉ่ใหม่/新粉彩” มองบนเปลือกนอก อันเนื่องจากข้อด้อยของกรรมวิธีการผลิตเครื่องเคลือบเฉี่ยนเจี้ยงไฉ่ ทำให้สีบนเคลือบเฉี่ยนเจี้ยงไฉ่ง่ายต่อการสึกถลอก ยุคปลายชิงต้นสาธารณรัฐ เครื่องเคลือบเฉี่ยนเจิ้ยงไฉ่ที่ได้รับความนิยมชั่วระยะหนึ่งแล้วก็ค่อยๆเลื่อมลง จากมุมมองในแก่นแท้ ยุคต้นสาธารณรัฐ ความคิดวัฒนธรรมของทั่วทั้งสังคมเกิดการเปลี่ยนแปลงอย่างพลิกฟ้าผ่าปฐพี ผลกระทบของกระแสความคิดศิลปกรรมตะวันตก ทำให้ความคิดวัฒนธรรมดั้งเดิมเกิดการเปลี่ยนแปลงอย่างใหญ่หลวง กระแสความคิด “เรียนรู้จีนเป็นพื้นฐาน เรียนรู้ฝรั่งเป็นภาคปฏิบัติ/中学为体 , 西学为用” ถูกผลักดันอย่างรวดเร็ว “ภาพวาดแบบปัญญาชน/Literati Panting/文人画” ดั้งเดิมถูกโจมตีอย่างรุนแรงจากบุคคลสำคัญในช่วงเวลานั้นที่มีกระจิตกระใจบนเส้นทางปฏิรูป นักวาดภาพที่ได้ไปเรียนรู้จากทางตะวันตกต่างก็มีจุดยืนในการนำแนวทางของการเขียนภาพเสมือนจริงของตะวันตกมาปรับปรุงเปลี่ยนแปลงภาพวาดแบบปัญญาชน จากการแทรกซึมของความคิดใหม่ วัฒนธรรมใหม่ สุนทรียภาพของผู้คนก็ค่อยๆเกิดการเปลี่ยนแปลง เหล่านักวาดภาพเครื่องเคลือบบางส่วนก็เริ่มที่ได้สัมผัสและยอมรับวัฒนธรรมจิตรกรรมตะวันตก ความคิดริเริ่มปฏิรูป นำไปสู่เรื่องราวใหม่แห่งการเริ่มต้นของ “เฝินไฉ่ใหม่”
“เครื่องเคลือบเฝินไฉ่ใหม่”---เป็นการบ่งชี้ถึงเครื่องเคลือบเฝินไฉ่ที่ศิลปินนักวาดภาพเครื่องเคลือบจิ่งเต๋อเจิ้นช่วงสมัยสาธารณรัฐที่ได้สืบสานบนพื้นฐานวิธีการของเฝินไฉ่ดั้งเดิมและเฉี่ยนเจี้ยงไฉ่ปลายสมัยชิง ดูดซับแก่นสารสำคัญของศิลปะภาพวาดจีนและเพนท์ติ้งตะวันตกบางส่วน มาทำการสร้างนวัตกรรมบนหัวข้อ รูปแบบและวิธีการวาดภาพที่กำหนด เพื่อถ่ายทอดอารมณ์และจิตวิญญาณทางสุนทรยภาพแห่งนักปราชญ์ โดยใช้สารสีเฝินไฉ่เขียนวาดภาพบนเครื่องเคลือบที่ทำการเผาผลิตที่อุณหภูมิสูง แล้วนำไปเผาอบอีกครั้งที่อุณหภูมิต่ำเป็นอันแล้วเสร็จสมบูรณ์
▲王声怀 | 粉彩《菊花》壶 / กาเครื่องเคลือบเฝินไฉ่《ดอกเก๊กฮวย》วาดภาพโดยหวังเซินหวาย (ปี1929-1991)
▲王步 | 粉彩《罗汉》瓷板 / แผ่นกระเบื้องเคลือบเฝินไฉ่《พระอรหันต์》วาดภาพโดยหวังปู้ (ปี1898-1968)
▲方云峰 | 粉彩《共同生活》瓷板 / แผ่นกระเบื้องเคลือบเฝินไฉ่《การดำรงชีวิตร่วมกัน》วาดภาพโดยฝางเหยินฟง (ปี1897-1957)
ยุคปลายชิงต้นสาธารณรัฐ แผ่นกระเบื้องเคลือบเพนท์ติ้งแทบจะเป็นวัสดุที่เหล่าขุนนางและชนชั้นสูงจะต้องมีไว้ประดับภายในครัวเรือน สืบเนื่องจากวิธีการเผาเครื่องเคลือบมีการปรับปรุงพัฒนาเพื่อยกระดับให้สูงขึ้นอย่างต่อเนื่อง ในสมัยนั้นจึงสามารถเผาผลิตแผ่นกระเบื้องเคลือบที่มีพื้นที่ค่อนข้างใหญ่ มีขนาดเท่ากระดาษหรือผ้าไหม ความคิดสร้างสรรค์ของศิลปินเครื่องเคลือบดินเผาก็ดั่งเช่นปลากระดี่ได้น้ำ
จิ่งเต๋อเจิ้นซึ่งไม่เคยขาดผู้ที่มีพรสวรรค์ เป็นแหล่งรวมผู้ที่มีความสามารถพิเศษทางการผลิตเครื่องเคลือบ ยุคปลายชิงต้นสาธารณรัฐ เมื่อพลังประเทศของราชวงศ์ชิงอ่อนแอจนตกต่ำ โรงงานเตาหลวงของราชสำนักก็เสื่อมโทรมตาม ศิลปินพื้นบ้านด้านเครื่องเคลือบดินเผากลุ่มหนึ่งที่มีคุณสมบัติเด่นได้ผุดขึ้นมาก่อตั้ง『แปดสหายจูซาน/ 珠山八友』ถือเป็นคณะศิลปินเครื่องเคลือบดินเผากลุ่มแรกของเมืองจีน โดยการนำเสนอเครื่องเคลือบรูปแบบ “เฝินไฉ่ใหม่” วาดภาพแบบปัญญาชน เป็นการผลักดันเครื่องเคลือบเฝินไฉ่ของจิ่งเต๋อเจิ้นก้าวไปสู่อีกหนึ่งจุดสุดยอด ก่อเกิดอิทธิพลอย่างกว้างขวางต่อการพัฒนาเครื่องเคลือบวาดภาพสีในยุคปัจจุบัน...
▲『珠山八友/แปดสหายจูซาน』จากซ้ายไปขวา : เหอสวี่เหริน/何许人 ; เถียนเฮ้อเซียน/田鹤仙 ; เฉินยี่ถิง/程意亭 ; เติ้งบี้ซาน/邓碧珊 ; วังแหย่ถิง/汪野亭 ; หวังฉี/王琦 ; หลิวหยี่เฉิน12刘雨岑 ; สวีจ้งหนาน/徐仲南 ; บี้โบ๋วเทา/毕伯涛 ; หวังต้าฝาน/王大凡
เอกสารอ้างอิง :
1. “珠山八友” 的瓷板画 : https://kknews.cc/culture/pppym6z.html
2. 中国第一个陶瓷艺术流派 : http://www.ejdcn.com/html/jddx/tcbk/2794.html
3. 珠山八友瓷板画收藏与鉴赏 : https://kknews.cc/culture/mbz3g42.html
