หินโมราในเคลือบของอยู่เหยา

        เฉินหยินเก๋อ(陈寅格 : นักประวัติศาสตร์ชาวจีน ปี1890-1969) เคยกล่าวไว้ว่า : “วัฒนธรรมแห่งชนชาติจีน วิวัฒนาการผ่านมาหลายพันปี สู่จุดสุดยอดในยุคราชวงศ์ซ่ง”...อยู่เหยา---ถือเป็นสิ่งมหัศจรรย์หนึ่งในศิลปวัฒนธรรมอันรุ่งโรจน์ยุคสมัยซ่งเหนือ เป็นเพราะกรรมวิธีการเผาผลิตที่พิเศษเฉพาะและความหมายโดยนัยทางสุนทรียภาพ ได้ปักหมุดพิกัดเชิงสุนทรียภาพและก่อตั้งมรดกทางศิลปกรรมที่น่าทึ่งไว้สำหรับคนรุ่นหลัง

 ▲ 汝窑盛于北宋  อยู่เหยาเฟื่องฟูในยุคสมัยซ่งเหนือรัชสมัยซ่งฮุ่ยจง แต่รุ่งเรืองได้เพียงในช่วงระยะสั้นๆแค่ 20 ปี แล้วหายเข้ากลีบเมฆ เป็นของล้ำค่าที่ตกทอดถึงยุคปัจจุบันไม่เกิน 100 ชิ้น

        อยู่เหยามีอายุการเผาผลิตเพียง 20-30 ปี เมื่อชนเผ่าหนี่เจิน(บรรพบุรุษของแมนจู)ยกกำลังเข้ายึดครองไคฟง(เมืองหลวง) เป็นอันสิ้นสุดของราชวงศ์ซ่งเหนือ พร้อมกันนี้การเผาผลิตอยู่เหยาก็หายสาบสูญเข้าไปอยู่ในประวัติศาสตร์ แต่เรื่องราวของมันยังถูกกล่าวขานกันอย่างต่อเนื่อง จักรพรรดิที่ต่อกันมา โดยเฉพาะจักรพรรดิยุงเจิ้นและเฉียนหลงยุคราชวงศ์ชิง จะเทิดทูนอยู่เหยาราวกับของล้ำค่า ได้ทรงทุ่มเทให้มีการเผาผลิตเลียนแบบขึ้นมาในจิ่งเต๋อเจิ้น แต่เป็นที่น่าสลดใจคือของเลียนแบบที่เผาผลิตออกมาขาดซึ่งมนตร์เสน่ห์แห่งอยู่เหยาที่แท้จริง

▲宋汝窯盤(上) 雍正仿汝瓷(下)  (บน)จานอยู่เหยายุคสมัยซ่ง ผิวเคลือบเรียบเนียนเนื้อด้าน (ล่าง)จานเครื่องเคลือบเลียนแบบอยู่เหยายุคจักรพรรดิยุงเจิ้น ผิวเคลือบมันเงาสว่าง : ของเลียนแบบยุงเจิ้นได้เพียงรูปลักษณ์แต่ไร้ซึ่งจิตวิญญาณ ยังอยู่ในรูปแบบคลาสสิกของ “ยุงเจิ้นนิยม” เนื่องจากอยู่เหยาเป็นเครื่องเคลือบที่เผายากมาก ทำนอง “ความยากของเคลือบสีเขียวฟ้า ความยากยิ่งกว่าขึ้นสวรรค์” (天青釉之难,难于上青天)  

        สีเขียวฟ้า สีเคลือบอยู่เหยาถูกยกย่องให้เป็นสีที่สวยงามที่สุดในประวัติศาสตร์เครื่องเคลือบดินเผาของเมืองจีน เฉกเช่นสีท้องฟ้าในบรรยากาศ “ฟ้าที่สดใสไร้เมฆบดบังหลังฝนตก” โดยโทนสีพื้นฐานของสีเคลือบอยู่เหยาคือสีเขียวอ่อน เรียกขานว่า “สีเขียวเปลือกไข่เป็ด” ภายใต้แสงที่ตกกระทบและมุมการมองที่แตกต่างกัน สีที่ปรากฏก็จะแปรเปลี่ยนออกมาแตกต่างกัน---ภายใต้แสงแดดที่สว่างจ้า สีจะออกมาทางเขียวอมเหลือง ภายในสถานที่แสงสลัว สีจะออกเขียวค่อนไปทางฟ้า เสมือนน้ำใสนิ่งของทะเลสาบ

▲【青如天】 เขียวเหมือนฟ้า : “สีเขียวฟ้า” (天青色) คือสีฟ้าเหมือน “ท้องฟ้าแจ่มใสไร้เมฆหลังฝนตก” (雨过天晴云破处) ในเขียวมีฟ้า ในฟ้ามีเขียว ไออุ่นไอเย็นผสมกลมกลืนกันพอดี ผิวตรงขอบเส้นส่วนที่ชั้นเคลือบบางจะปรากฏสีชมพูอ่อนๆ 

        เคลือบของอยู่เหยาที่ผิวเคลือบสามารถปรากฏลักษณะ「เขียวเหมือนฟ้า หน้าเหมือนหยก ลายปีกจักจั่น มีดาวน้อย」ที่มีเอกลักษณ์โดยเฉพาะแบบนี้ นอกจากกรรมวิธีการผลิตที่ประณีตบรรจงและใช้น้ำเคลือบที่คัดวัตถุดิบจากพื้นถิ่นแล้ว มีการใช้ผงหินโมราผสมอยู่ในน้ำเคลือบ เมื่อเป็นเช่นนี้ หินโมราในเคลือบ จะส่งผลถึงลักษณะของเคลือบอย่างไร ?

▲2015年清凉寺村汝窑遗址IV区出土的北宋时期玛瑙  หินโมรายุคสมัยซ่งเหนือ ขุดค้นพบจากพื้นที่ IV บริเวณของซากเตาเผาอยู่เหยาตำบลวัดชิงเหลียงเมื่อปี 2015 : สามารถถือเป็นหลักฐานสำคัญที่บ่งชี้ได้ว่า การเผาผลิตอยู่เหยามีการผสมผงหินโมรา 

        1. หินโมราทำให้ความเป็นแก้วของเคลือบลดลง ความวาวของผิวเคลือบอยู่เหยาจึงไม่มันเงามากเหมือนเครื่องเคลือบอื่นๆ ลักษณะเนื้อของผิวเคลือบอยู่เหยาเสมือนหยกโบราณ

▲【面如玉】 หน้าเหมือนหยก : ลักษณะเนื้อเชิงความเป็นแก้วของอยู่เหยากับเครื่องเคลือบทั่วไปจะแตกต่างกัน ผิวเคลือบอยู่เหยามีสุนทรียภาพเชิงเสมือนหยกมิใช่หยก (似玉非玉之美)

        2. ความหนืดของเคลือบหินโมราจะสูงมาก ทำให้ผิวเคลือบเกิดการรานตัวตามแนวขวางในมุมที่แตกต่างกัน และทำให้เกิดฟองอากาศขนาดใหญ่และเล็กอย่างดวงดาวกระจายห่างๆอยู่ในชั้นเคลือบ เมื่อแสงตกกระทบจะเกิดแสงหักแหสองแนว(Birefringence) ทำให้สีเคลือบแปรเปลี่ยนไป

▲【蝉翼纹】 ลายปีกจักจั่น : การรานตัว ภาษาช่างเรียกว่า “เคลือบล่ม” (崩釉) เนื่องจากสัมประสิทธิ์การขยายตัวจากความร้อนของเนื้อดินและสีเคลือบมีค่าแตกต่างกัน เมื่อเย็นตัวลงหลังเผาเสร็จ จะค่อยๆเกิดการรานตัวตามแนวขวางซึ่งมีลายรานขนาดใหญ่เล็กต่างๆกัน จะดูเหมือนเส้นลายปีกจักจั่นเมื่อเกิดแสงหักเห

▲【晨星稀】มีดาวน้อย : ในชั้นเคลือบจะมีฟองอากาศจำนวนไม่มากนัก มีขนาดใหญ่เล็กปะปนกัน ในรูปเล็ก01 จะเห็นฟองใหญ่จะมีขนาดใหญ่หลายเท่าถึงสิบเท่าของฟองเล็ก เมื่อแสงมากระทบจะเกิดดับๆติดๆ ราวกับดวงดาวแสงระยิบระยับ

        3. เนื่องจากมีการผสมผงหินโมราอยู่ในเคลือบ ความหนืดสูงขึ้น ทำให้เนื้อเคลือบมีคุณลักษณะในการยึดติดเพิ่มขึ้น ภายใต้สภาวะอุณหภูมิสูงซึ่งเคลือบที่หลอมเหลวควรที่จะไหลลงตามแรงโน้มถ่วงโลก แต่เคลือบกลับเกิดการไหลย้อนขึ้นเล็กน้อย นี่คือปรากฏการณ์ที่พิเศษเฉพาะหินโมราในเคลือบ ปรากฏการณ์แบบนี้ใช้อธิบายว่าทำไมผิวเคลือบของอยู่เหยาจึงมีความเรียบเนียนและหนาอย่างสม่ำเสมอทุกส่วน แม้กระทั่งตรงส่วนที่เป็นปาก และตรงส่วนโค้งมน

▲北宋汝窑天青釉莲花式温碗  ถ้วยอุ่นเหล้าดอกบัวเคลือบสีเขียวฟ้าของอยู่เหยาในยุคสมัยซ่งเหนือ : เนื้อผิวเคลือบมีความเรียบเนียนและหนาอย่างสม่ำเสมอทุกส่วน แม้กระทั่งตรงส่วนที่เป็นปาก และตรงส่วนโค้งมน

        โดยสรุป หินโมราในเคลือบมีลักษณะพิเศษโดยเฉพาะมากมาย จุดที่สำคัญที่สุดคือทำให้ความวาวของผิวเคลือบสุกใสแต่ซ่อนเงื่อน และทำให้เคลือบปรากฏสีเขียวฟ้าที่เย็นสงบแต่ซ่อนเร้น แต่ก็มีข้อเสีย คือผิวเคลือบบ้างออกมาดี บ้างออกมาดีครึ่งเสียครึ่ง บ้างมีจุดตำหนิมาก ลักษณะเช่นนี้ เป็นเครื่องพิสูจน์ว่าการเผาผลิตเคลือบอยู่เหยามีความยากมาก นี่เป็นเหตุผลที่ผลิตภัณฑ์อยู่เหยาจึงมีจำนวนน้อย ของสำเร็จรูปที่สมบูรณ์แบบแทบจะหาไม่เจอ...

▲《十二美人图》之【博古幽思】 : หนึ่งใน 12 รูปภาพนางงาม เป็นภาพวาดลงสีบนผ้าไหมโดยบุรุษนิรนามในช่วงต้นราชวงศ์ชิง แต่บนภาพประทับตราชื่อเรียกอื่นๆของยิ่นเจิน (胤禛 ; จักรพรรดิยุงเจิ้นครั้นยังดำรงเป็นเจ้าฟ้าชาย)---ท่านสามารถบ่งชี้โบราณวัตถุต่างๆที่เก็บอยู่บนหิ้งว่า มีอยู่เหยาทั้งหมดกี่ชิ้น? อะไรบ้าง?

เอกสารอ้างอิง :
1. 名贵玛瑙入釉  https://www.jianshu.com/p/3e8a5e405b20
2. 玛瑙釉汝瓷的这些特点你都知道吗？ https://kknews.cc/history/vzl6pyl.html